İğne ve İplikle Tarihi İşlemek: “Nakışlarla İlmek İlmek Zeugma Sergisi”

Nakış, buradayım demenin; iğneyle iz bırakmanın, tarihi iplikle inşa etmenin yollarından biridir... Kasnakta yalnız günümüz işlenmez, geçmiş de yeniden var edilir…

Değerli Eğitmen, Küratör Zekiye Ensari Hoca'mın nazik davetiyle Nakışlarla İlmek İlmek Zeugma Sergisi'nin açılışındaydım. II. Bayezid Türk Hamamı Müzesinde, İstanbul Üniversitesi Müze ve Kültür Miraslarının Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi ile Kadıköy Bostancı Halk Eğitimi Merkezi iş birliğiyle hazırlanan serginin açılışına Vali Yardımcısı Sayın Mustafa Kaya, İl Millî Eğitim Müdürü Sayın Murat Mücahit Yentür, Kadıköy Bostancı Halk Eğitimi Merkezi Müdürü Hülya Narsap, eğitim yöneticileri, usta öğreticiler, kursiyerler ve sanatseverler katıldı. Kıymetli Zekiye Ensari Hoca'nın küratörlüğünde yapılan sergide, Gaziantep Zeugma Müzesi mozaiklerinin incelikle, farklı nakış teknikleriyle işlenen, iplikle yorumlanan hâllerini yakından izledik.

Tablolar arasında dolaşırken bereketli Mezopotamya'nın güzide şehri Gaziantep'i ve Zeugma Antik Kenti'nin adını alan, dünyanın en büyük mozaik müzelerinden Zeugma Müzesini ziyaret ettiğim günü anımsadım. Çingene Kızı, Dionysos Evi Yemek Odası Mozaiği, Euphrates Evi Yatak Odası Mozaiği, Akhilleus Mozaiği, Dionysos Büstü Mozaiği, Europha'nın Kaçırılışı Mozaiği eserlerinin günümüzün sanatçılarının gözünden, sanatından görmek… Büyüleyici bir tanıklık.

Geçmiş vakitlerin insanının küçük taşları birleştirerek ortaya çıkardığı -tabiri caizse- resimlerin, bugün iğne ve iplikle kumaşa yapıldığına şahit oluyoruz. Eserlerde sanatçının, günümüzün ve geçmişin izini sürüyoruz. Kimi çalışmada dokuma kumaş üzerine el nakışı ipliği kullanılarak kum iğnesi, tohum işi çalışıldığını, kimi çalışmada pamuklu kumaş üzerine nakış telleri kullanılarak Maraş işi tekniğinin uygulandığını kimi çalışmada da sayılabilir pamuklu el dokuması kumaş üzerine pamuklu iplik kullanılarak goblen tekniği uygulandığını görüyoruz. "Geleneksel Türk Süsleme Sanatı"nın eşsiz teknikleri mozaiklere âdeta can veriyor…

Değerli Zekiye Hoca'mın sayılabilir Hatay ipeği kumaşının üzerine, çamaşır ipeği ipliğini kullanarak çarpı tekniğiyle işlediği esere hayranlıkla bakarken aklımdan Orhan Pamuk'un Benim Adım Kırmızı romanında geçen o cümle geliyor… "Nakış aklın sessizliği, gözün musikisidir," diyor Pamuk. Bu eserde, Poseidon Evi'nde yer alan, bir avlu döşemesi olan MS 2.-3. yüzyıldan günümüze ulaşan "Akhilleus Skyros Adası'nda Mozaiği"nin motifleri işlenmiş. Orta kısımda aynı mozaiğin bordüründen bir parça uygulanmış. Akıl sessizliğin sesinde yol alırken gördüklerimiz bize Homeros'u anımsatır. Ustalıkla ve incelikle işlenen motifler, Akhilleus'un kimliğinin ortaya çıkışını da gizler gibidir. Kıymetli hocamın yorumuyla bambaşka anlamlar kazanan ve uzun uzun izlemekten geri duramadığım harikulade eseri çok sevdim…

Kayıp on iki parçasının Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Amerika'da bir üniversitede ele geçirilip müzeye getirilmesiyle şimdiki hâline kavuşan Çingene Kızı Mozaiği de geleneksel nakış teknikleriyle yorumlanmış. Serpil Çatık'ın düz dokuma kumaş üzerine kum, tohum işi ve keçe tekniklerini uyguladığı Çingene Kızı eseri de oldukça etkileyici.

Eğitmen ve Küratör Zekiye Ensari'nin eğitmenliğinde, rehberliğinde eserleriyle sergiye katkı sunan, var eden nakış sanatçıları; Ahmet Doğançay, Asuman Kırıcı, Ayşegül Yıldırım, Gülseren Ayten Bayır, Canan Gürtan, Denizhan Ateşalp, Dilek Akyol, Dilek Deniz, Elif Uludağ, Emral Ersönmez, Ergül Tezer, Esin Görener, Fatma Avsallı, Fatma Koç, Fatma Moğulkoç, Gülnisa Gökırmak, Hatice Taş, İpek Gelmiş, Leman Meriç, Mehmet Toprakkale, Muazzez Karaduman, Nadire Çetin, Necmiye Uğur, Nermin Göllü, Nilgün Taylan, Nüket Gürsoy, Nurgül Apan, Okşan Doğançay, Pervin Sevinç, Seher Güray, Selma Sezer, Şerife Akpınar, Serpil Çatık'ı içtenlikle tebrik ederim.

Zeugma ruhunu derinden hissettik… Nakışlarla İlmek İlmek Zeugma Sergisi, ülkemizin kültürel hafızasına sunulan kıymetli bir katkı… Sergiyi 20 Aralık 2024 tarihine dek II. Bayezid Türk Hamamı Müzesinde ziyaret edebilirsiniz.

Zeynep Özcan