Depremden psikolojik etkilenme süreci

10 ilimizi sarsan büyük depremin 27. günündeyiz. Çok zorlu bir süreç içerisinde hissettiğim acıyı ve üzüntüyü tarif edebilmem mümkün değil. Hayatını kaybeden tüm vatandaşlarımıza Allah'tan rahmet, yaralılarımıza acil şifalar diliyorum.

Doğmamış çocukların mezara girdiği depremin acısını ve yasını hep birlikte yaşıyoruz. Tüm süreç ile ilgili olarak sadece dayanışma duygusu bana umut veriyor. Yaralarımızı hep birlikte saracağız. Bireysel ya da kurumsal üzerimize düşenin fazlasıyla yapmalıyız. Eski çalışma arkadaşım, dostum Klinik ve Endüstri Örgüt Psikologu Prof. Dr. Duysal Aşkun Çelik'den depremden psikolojik etkilenme süreciyle ilgili aldığım detaylı bilgileri sizlerle de paylaşmak isterim.

Yaşadığımız deprem gibi felaketlerde deprem yaşayanlar 1. derece yakınları psikolojik açıdan ne oranda depremden ne oranda etkileniyorlar? Bilimsel ya da bilgi kaynaklı tahmin var mı?

Depremden etkilenme sürecinde 4 grup var bana göre:

1. Depremden fiziksel olarak direk etkilenmemiş ancak deprem korkusuyla baş etmek zorunda olan bireyler

2. Daha önce deprem deneyimi geçirmiş ve bu son depremle korku ve endişeleri tetiklenen bireyler

3. Depremi direk yaşamamış yani deprem bölgesinden uzakta olan ancak depremde yakınlarını kaybedenler

4. Depremi yaşamış ve kurtulmuş ancak kayıpları olan bireyler...

Elbette depremde 1. Derece yakınları olanlar çok fazla etkileniyor. Eğer ortada can kaybı varsa bu kayıpların etkisi yakınlık derecesi arttıkça büyüyor. Ama etkilenme boyut ve süreci daha çok kişinin altta yatan herhangi bir psikolojik hassasiyeti olup olmamasına bağlı. Yani daha önce anksiyete ve depresyon yaşamış olan bireylerin bir de üzerine deprem travmasını yaşaması (direkt ya da indirekt olarak) altta yatan ama kendini pek de belli etmeyen psikolojik sorunu tetikleyebilir. Bu sorun bazen kendini travma atakları seklinde ya da uykusuzluk, panik atak ya da diğer tür anksiyete atakları şeklinde kendini gösterebilir.

Siz de Gölcük depremini yaşadınız. Uzun süre bölgede gönüllü çalışma yaptınız gözlemleriniz nelerdi?

Evet tam 2 yıl sahada çalıştım. Genel gözlemim, ağır kayıp ya da yıkıntı yaşayanların yardım almaya çok gönüllü olmadıkları. Orada Türk Psikologlar Derneği'nin Yalova Çınarcık bölgesinde Prefabrik merkezinde verdiğimiz yardım çalışmaları sürecinde gördüğümüz, aslında normal günlük yaşamda adaptasyon sorunu, genel anksiyete hatta ilişki sorunu yaşayanların daha çok yardıma başvurmasıydı. Bireylerin yardım almaya çalışmasında da temel anlamda onları hayata bağlayan bir faktör olması gerekli ki umutları olsun. Sanırım değişime ve yaşamın daha iyiye gideceğine olan inancın yüksekliğine göre yardım alma eylemi de daha fazla gerçekleşiyor.

Bu süreçte depremden etkilenenler ne yapmalı? Özellikle de bölgede yaşamak zorunda kalanlar?

Eğer bölgeyi bir süreliğine de olsa terk etmek mümkün değilse (çünkü aynı ortamda bulunmak hatırlatıcılar nedeniyle travmayı daha fazla tetikler), mutlaka sosyal ve psikolojik destek kaynaklarına ulaşsınlar. Şu anda bana gelen bilgiye göre aşağıdaki kurum ve kuruluşlar gönüllü psikologlar aracılığıyla depremzedelere destek vermektedirler:

- Meb'in Psikososyal Destek Ekibi,

- Türk Psikologlar Derneği,

- Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği,

- Worth Human Derneği

- Travma ve Afet ile ilgili Prof. Dr Özlem Karaırmak'ın kurduğu dernek

Neler tavsiye ediyorsunuz? Egzersiz psikiyatrist ilaçlar da dahil/ ya da reçetesiz rahatlatıcı destekler papatya çayı gibi de dahil.

Psikiyatrist olmadığım için ilaç tavsiyesi veremiyorum ancak "Travma" yaşayan ya da yoğun anksiyete yaşayan bireyler eğer şu semptomları/belirtileri yaşıyorlar ise mutlaka bir psikiyatriste başvurmalılar:

- Depremi sürekli düşüncelerinde, duygularında ve anılarında yaşatarak yoğun travma yaşıyor olmak

- Kronik uykusuzluk

- Aşırı iştah ya da iştahsızlık

- Anksiyete ve/veya panik ataklar

- Yoğun depresyon belirtileri, günlük yaşama karşı isteksizlik, enerji düşüklüğü vb.

- Sürekli deprem korkusu yaşıyor olmak (günlük, saatlik olarak)

- Ve günlük yaşamı ciddi şekilde aksatan psikolojik rahatsızlık olarak tarif edebileceğimiz belirtiler

Ek vitamin ve çay destekleri için gerek Homeopati uzmanların web siteleri gerekse aile hekimlerinden öneri alabilirler. Uykusuzluk ve anksiyete için bitkisel öneriler mevcut.

Psikolojik olarak destek konusunda travma uzmanları, psikoterapistlerden destek alabilirler. En önemlisi, eğer kendilerini terapiye ya da diğer psikolojik desteklere hazır hissetmiyorlar ise, bedensel ve ruhsal rahatlatıcılar olan egzersiz, açık havada yürüyüş, şifa sağlayıcı müzikler ve kendilerini koşulsuz ve yargısız dinleyebilen bireylerle zaman geçirmek de sayılabilir. Ayrıca tüm bu konulara psikolojik olarak nasıl yaklaşacaklarını daha iyi anlamak için kurmuş olduğumuz DeğişimGrup Psikolojik Farkındalık, Bilinç ve Birlik Platformu'na üye olabilirler.

O bölgeden ayrılmadan etkileri azaltmak çok güç değil mi?

Evet yukarıda belirttiğim gibi orada kalarak travmanın etkisinden kurtulmak kolay değil çünkü çok fazla hatırlatıcı uyaran var ama tekrar etmek gerekirse bölgede kendilerine en kolay ulaşılabilecek destek kurum ve kuruluşlarına başvurabilirler. Ayrıca kendi duygu ve düşünce dünyalarını rahatlıkla paylaşabilecekleri sosyal destek ağlarını kullanabilirler. Eğer bir süre konuşmak istemiyorlarsa kendilerini zorlamamaları ama yalnız kalmak ve diğerleri ile iletişim kurmak konusunda denge sağlamak için psikolojik farkındalık ve bilinç kazanmaları önemli. En önemlisi de yardim ve destek almaya hakları olduklarını bilmeleri ve istemekten kaçınmamaları.

Depremden sağ kurtulan yakınlarını, varlıklarını kaybedenler nasıl teskin etmeliler?

Bu konuda yapılabilecek en iyi şey bu kişilerin kendilerini rahatlıkla ifade etmelerine izin vermektir. Her zaman birşey söylemek şart değil özellikle söylenen şeyler ters etki de yapabilir. Bunları uzmanlarına bırakmak lazım. Bazen sözsüz destek de çok etkilidir. Basitçe söylemek gerekirse kucaklaşmak, sarılmak, sıcak bir göz teması bile çok olumlu bir etkiye sahip olabilir.

Çocuklar nasıl yönlendirilmeli?

Çocukların yemek ve uyku düzeni bozulmuşsa, günlük enerji düzeyleri düşmüşse, çocuklara da ek oyun terapisi tarzı destekler aldırmak iyi olabilir. Bunun dışında deprem konusunda bilinçlendirmek için çeşitli yayınlar mevcut. İlgili bazı kaynakları bizim kurduğumuz DeğişimGrup Psikolojik Farkındalık, Bilinç ve Birlik Platformuna yükledik. Eğer düzenli olarak WhatsApp grubumuzu takip ederlerse çeşitli destek mekanizmalarına rahatlıkla ulaşabilirler.

Yakınlarını kaybedenler ama kendisi sağ kurtulanlara ne tavsiye ediyorsunuz?

Mutlaka destek almalılar profesyonel olarak. Özellikle travma, yas ve depresyon konusunda. Ayrıca günlük yaşamlarını iyileştirmek için ne gerekiyorsa yapmalı ve yardıma ihtiyaç duyduklarını çevreleriyle paylaşmaktan çekinmemeliler.

Psikolojik yardım için uzaktan ulaşabilecekleri kurum kişiler var mı?

Evet başta Değişim Grup Platformu olmak üzere yukarıda saydığım kurum ve kuruluşlara ulaşabilirler.

Ayrıca her hafta pazar günü saat 18'de Zoom üzerinden "Psikolojik Destek" amaçlı bir toplantı gerçekleştiriyoruz. Detaylar WhatsApp grubumuzda.

Klinik ve Endüstri Örgüt Psikologu Prof. Dr. Duysal Aşkun Çelik'e, yaraların sarılma süresi ve iyileşme yolculuğunu destekleyen herkese teşekkür ederim.

Yeşim Mutlu