Öfke bir duygu sorunu değil, kontrol sorunudur

Öfke, diğer duygular gibi insanların yaşadığı doğal bir duygudur. Genellikle yoğun stres altındayken, hayal kırıklığı yaşandığında ya da kişi kendini güçsüz hissettiğinde bu duygu yaşanıyor. Öfke duygusunun açığa çıkması da diğer duygular gibi normaldir. Ancak bu duygunun ifade edilişiyle ilgili bir sorun vardır. Öfke duygusunun tehlike arz etmesinin nedeni kişide duygu açığa çıktığı esnada kendine ya da başkasına zarar verebiliyor olmasıdır.

Bu zarar verme davranışı herkes için geçerli olmamakla beraber genelde kontrol mekanizması gelişmeyen kişilerle ilişkilidir.

Bu yüzden sorun öfkeyi yaşamak değil, bunun gösterilme biçimiyle ilgilidir.

Peki Neden Öfkeleniriz?

Kişi bir konuyla ilgili engellendiğinde, haksızlığa uğradığında ya da ihtiyaçları görülmediğinde önce olumsuz bir agresyon hisseder, sonrasında bunu doğru ve makul bir iletişimle dile getirmeye çalışır. Ancak bazen bireyler kendini doğru ve sağlıklı ifade edemediklerinde hiddetlenir ve kontrolsüz davranışlar sergiler. Tüm bu kontrolsüz sayılabilecek davranışlar bir kontrol bozukluğu yaratır. Buna da "öfke kontrol bozukluğu" denir.

Öfke Anında Beyinde Neler Olur?

Öfke yalnızca bir duygu ve kontrol sorunu değildir, fizyolojik süreçlerle de ilişkilidir. Öfke anında kişide sempatik sinir sisteminin devreye girmesi ile bedensel bazı değişiklikler yaşanır. Kalp atış hızı artar, kan basıncı yükselir, terleme artar, tükürük bezleri normalden fazla salgılanır, solunum hızlanır. Beyindeki kimyasal düzensizlikler ve anormal hormon salınımları da öfke açığa çıkaran önemli nedenler arasındadır.

Aynı zamanda duygusal tepkilerin düzenlenmesinden sorumlu olan Amigdala ö fke ve korku anında hızlıca bir sinirsel yanıt oluşturur. Çünkü beyin bir tehlike sezer ve bedeni korumak için ani tetiklenen tepkiler oluşturur. Bu esnada mantık ve muhakemeden sorumlu olan Prefrontal kortekste ise aktivite yavaşlar. Bu yüzden öfkeli anda hem kendinize hem de karşınızdaki kişiye yönelik saldırgan ya da kırıcı davranışlarda düşünmeden bulunabilirsiniz. Duygu geçip sakinleştiğinizde çoğu zaman bu yaptığınız davranışlardan pişmanlık duyarsınız. Çünkü o esnada prefrontal korteks tekrardan devreye girmiştir. Şöyle düşünebilirsiniz, saldırgan bir köpek size doğru hızlıca geldiğinde o an "dur sakin kalabilirim, köpeği sevebilirim" tarzı bir düşünce aklınıza gelmez, amigdala da ani bir aktivasyon olduğu için tepkisel davranıp hızlıca kaçmaya ya da yardım istemeye çalışırsınız.

Öfke Bozukluğunun Yaşamınıza Etkisi

Öfke kontrol bozukluğunun bireyin hayatında olumsuz etkisi vardır. Çünkü kişi iş yerinde, okulda veya aile yaşamında ciddi iletişim sorunları yaşamaktadır. Kontrolsüz tepkilerden ötürü sosyal çevresinde azalmalar da görülebilmektedir.

Öfkeyi tanımak ve doğru çözümler bulmak, öfke kontrol bozukluğunun yaratacağı olumsuzlukları da ortadan kaldırır. Öncelikle öfkeyi tetikleyen faktörleri tespit etmek gerekir. Sonrasında duygu regülasyonu için meditasyon, nefes egzersizleri (4-8 kuralı), öfke yaratan uyarandan uzaklaşma, zihinsel olumlama yapmak tekniklerden bir kaçıdır.

Öfke Kontrol Bozukluğum Olduğunu Nasıl Anlarım?

• Sık sık sinirlenme

• Hırçınlık gösterme

• Sık sık kavga etme isteği

• En küçük şeylerden bile öfkelenme

• Sakinleşmekte zorlanma

• Öfke anında başkasına zarar verme isteği

• Kendine ve çevreye zarar verme isteği

• Öfke nedeniyle okul, iş ve sosyal hayatın olumsuz etkilenmesi

Bu belirtilerden birkaçı varsa ve öfke kontrol sorunu yaşadığınızı düşünüyorsanız, bir uzmandan destek alabilirsiniz.

Öfkeli Birine Nasıl Yaklaşılmalıdır?

İtfaiye modeli ile yaklaşılmalıdır. Klinik iş hayatımda öfke sorunu yaşayan danışanlarıma ve onlarla ilişkide bulunan kişilere anlattığım bir metafordur. Şöyle düşünebilirsiniz; bir yerde yangın çıktığında itfaiye öncelikle yangını, ateşi söndürür. Nasıl yangın çıktı, neden çıktı diye ortalığı velveleye vermez. Öfkeli biri için de öfke anı ateşin çıktığı andır. "Ben neden öfkelendim, bu nasıl oluyor, beni sen bu hale getirdin" gibi gerilimi yükselten ve sempatik sinir sistemini daha çok tetikleyen cümleler kurmaktan kaçınmalısınız. Önce o öfkeyi kontrollü şekilde yaşayıp, sonrasında kendinizi sakinleştirmeye yönelik regülesyonu sağlayan egzersizleri yapmalısınız. Yani itfaiye gibi kontrollü şekilde ateşi (öfkeyi) söndürmelisiniz. Ateşi söndürdükten sonra," ben neden bu kadar sinirlendim, bu kişinin bu sözü neden beni bu kadar etkiledi, hep biri böyle konuştuğunda sinirleniyorum, sebebi nedir?" gibi sorular ile öfkenin sebebini anlayabilir ve kendinizi geliştirebilirsiniz. Amaç asla öfkelenmemek değildir, öfke anında kontrolü elden bırakmadan sakinleşebilmektir. Bu sorgulamalar ve uzman desteği ile öfke duyduğunuz konularla ilgili farkındalık oluşturulabilir ve kişisel gelişiminizi destekleyebilirsiniz.

Öfke Kontrol Tedavisi Nasıl Oluyor?

Kendi başınıza gevşeme ve nefes egzersizleri ile bunu kontrol edemediğinizde bu alanda çalışan bir terapistten destek alabilirsiniz.

Mesleki açıdan öfke kontrol sorunu için öncelikle kişide öfkeye neden olan durumlar, olaylar, mekanlar ve kişiler derinlemesine analiz edilir.

Öfke kontrol bozukluğunun düzeyinin öğrenilmesi için öfke kontrol testi uygulanır. Buna neden olan bir travmatik geçmişse ona yönelik bir planlama yapılır. Kişinin sosyal, aile, iş ve yaşam kalitesinin artması için öfke kontrol yönetimi bireye öğretilir. Sorun tespiti yapıldıktan sonra bir planlama doğrultusunda danışan ile öfke sorunu çalışılır. Süreçle birlikte bireylerde hem kontrol mekanizması gelişir hem de öfkelendikleri konuları çözümledikleri için bu konular da azalacaktır.

Yazının da başında dediğim gibi öfke bir kontrol sorunudur. Bu sorun çözülmediği takdirde iş veriminiz düşer, sosyal hayatınızda azalmalar gözlemlenir, uykunuz kalitesizleşir, sağlıksız beslenme alışkanlıkları edinirsiniz. En önemli konulardan biri de aile yaşamınız da yıkımlar ve ayrılıklar başlar. Sürekli kavga ve sözlü saldırının olduğu bir ortamda kimse durmak istemeyecektir.

Öfkene yenik düşme, hayatının ve duygularının kontrolü senin elindedir.

Uzm. Psk. Şerivan Demir