1976 yılında Endonezya'da, kısa adı GAM olan Özgür Açe Hareketi kurulduğunda, Açe bölgesinin bağımsızlığı için Endonezya hükümeti ile savaştı ve 2004 yılına kadar çatışmalar sürdü. 2004 yılında Endonezya'yı vuran 9,1 şiddetindeki deprem ve ardı sıra yaşanan Tsunami felaketinde 200 bin insan ölünce, Endonezya hükümeti ile GAM 2005 yılında barış görüşmelerinde uzlaşabildi.
Dünya terörizm tarihine, intihar eylemcilerinin giydiği bomba düzenekli yelekleri icat ederek adını yazan Tamil Kaplanları (TEKK) ise 1956 yılında Srilanka'da çıkarılan Sadece Sinhala Kanunu'na tepkiyle doğmuş, 70'lerin ikinci yarısında kurulan bir örgüt. Hükümet ile örgüt 2000'lerde barış arayışına girseler de maalesef 2008'de barıştan umudu kesen iktidar, 2009 yılında tüm askeri gücü ile gerçekleştirdiği, soykırım denilebilecek bir saldırıda, örgütü bütün kadrosuyla ve 40 bine yakın sivil öldürmüştü. Hükümet terörü daha yüksek dozda bir terörle yenmişti. Başarısız barış görüşmeleri maalesef büyük bir soykırımla sonuçlanmıştı.
30 yıl süren, kimilerince bağımsızlık hareketi, kimilerince de terörün ardından 13 yıl barışı arayan bir diğer halk ve örgüt ise Kuzey İrlanda ve İrlanda Kurtuluş Ordusu (IRA) idi.
Aslında İngiliz yönetiminin sömürgesi altındayken, kuruluşu 1916 yılında Paskalya Ayaklanmasına ve 1919 yılında başlayan İrlanda Bağımsızlık Savaşına dayanan örgüt, çeşitli zamanlarda farklı bölünmelere ve defalarca dönüşümlere uğramış, 1998 yılına kadar eylemlerini sürdürmüştü. 1998 yılında üstünde uzlaşılan barış müzakereleri Good Friday (Hayırlı Cuma) olarak tarihe kaydını düşmüştü. Hatta yakın zamanda PKK kongresini toplayıp kendini feshettiği açıklandığı günün Cuma olması hesabıyla, bazılarınca aynı adla anılmaya başlanmıştı.
8 milyonluk nüfusun içerisinde, 200 binden fazla insanın canına mal olan bir diğer örnek ise Guatemala Ulusal Devrimci Birliği (URGN) ve devletin, ölümlerin yüzde 93'ünden sorumlu olduğu çatışmalar Guatemala'da yaşandı. Ölenlerin yüzde 86'sı Maya halkındandı. 1954 yılındaki askeri darbeye karşı sol hareketin ortaya çıkardığı bir örgüt olarak URGN, devletle 1996 yılında barışabilmişti.
Çatışma ve ardından gelen barışın bir diğer adresi ise İspanya. 1959'da Baskların kurduğu ETA 2017'de silahlara veda edebilmişti. İspanya Diktatörü Francisco Franco 1978 yılında Basklara özerklik verse de çatışmalar durmamış, Basklar tam bağımsızlık için mücadeleye devam etmişti.
ETA'nın şiddet ve terörüne karşı, Bask halkı ellerini beyaza boyayıp sokaklarda yürümeye başlayınca, 2017 yılında örgüt silah bırakmıştı.
Ve daha farklı coğrafyalarda dünyanın neredeyse her bölge ve ülkesinde farklı örnekleriyle, ister adına halk ayaklanması, ister özgürlük mücadelesi, ister bağımsızlık hareketi isterseniz de terör deyin. Silahlı örgütler ve devletler arasında ezilip yok olan halklar. Sonu gelmez sandığımız, düşmanlık ve nefretler er ya da geç son buluyor. Her birinde kendi kültür ve yaşam biçiminde oluşturulan müzakere ve barış modelleriyle, bu bazen 3 yıl bazen 10 yıl bazen de çok daha uzun ya da kısa sürede hayat buluyor.
Her birinden alacağımız dersler olsa da birebir modeli, başka coğrafyadan alıp kendi coğrafyamızda hayata geçirmek doğru ve olası değil.
Hangi model diye çokça tartışıldıktan sonra anlaşıldı ki hiç biri değil kendi modelimiz, kendi yöntemlerimiz ve öyle ki yıllardır, kendi tırnaklarımızla elimizi kanatacak denli yumruğa sıktığımız kendi ellerimizle, kendi barışımızı inşa edeceğiz.
