Non licet

"Yak bi cigara" ile başlayan yolculuk, sürekli eşlik eden pis kokuya ve yakınınızdakileri rahatsız etmenize neden olabilmekte, çoğu örnekteyse insanın sağlığını kaybetmesiyle sonuçlanabilmektedir. Ancak insan sağlığını bir anda kaybetmez. Kaybedip de işte öyle aniden göçüp gitmez. Belki uzun yıllara yayılan zor ve acılı bir dönem de geçirebilir insan, "Yak bi cigara"nın neden olduğu...

Yıllar önce "Kapalı yerlerde sigara içmek yasaklanmalı" dediğimde, çevremdekiler gülmüştü bana. Şimdi aksini düşünebilen var mı? Oysa eksik söylemişim. Bir diğer kişinin bulunma ihtimali olan her yer için kısıtlama getirilmeli. Çünkü tiryaki "İçmeyen benim halimden anlamaz" der ama tüttürdüğü dumanla o içmeyen başkalarını ne kadar rahatsız ettiği üzerine hiç düşünmez.

Rusya'da kapalı mekânlarda hala sigara içiliyor mu acaba? Üç beş yıl önce öyleydi. Peki, sizce yarın içilecek mi? Geriden gelen Rusya, geriden de olsa gelecek. Çünkü insanı etik belirler. İnsan aklıyla iyiye, güzele ulaşır.

Sigarayla ilişkimiz konusunda bugün belki Rusya'dan ileriyiz ama en ileride olduğumuzu söyleyebilir miyiz? Kafe ve restoranlarda 13 - 14 yaşında genç kızlar, yakıyorlar hemen bir sigara. O gencecik güzelim yüzlerine, narin ellerine yakışmayan görüntü ile bir varoluş sergilediklerini sanıyor olsalar gerek... Yitirdikleri sağlıklarına mı üzülse insan, hayatı yanlış anladıklarına mı?

Şimdi kimileri, "Gençken biz de yanlışlar yaptık, olur o kadar" diyecektir belki. Ama öyle değil. İnsan, yanlışa mecburcu değil.

Üstü kapalı, yanları yarım yamalak açık mekânlarda tüten sigara, diğer insanları rahatsız ediyor ve özellikle o mekânlarda çalışan gençleri, gün boyu o dumanı solumaya mecbur bırakıyor. Kafe ve restoranlarda çalışanların erken emeklilik hakkı olmalı. Bu iş kolu, ağır etkilere maruz kalınan iş kollarından birisi olarak değerlendirilmeli. Gülüyorsunuz değil mi bu söylediğime?

Dört yanı ve üstü tamamen açık olmayan yerlerde sigara içmek yasaklanmalı. Açık olanlardaysa, "içilebilen özel bölüm" olmalı, bu pisliğe her alanda izin verilmemeli. Bu kural bir gün gerçek olacak. Çünkü etik, yasanın verebileceği imkânın ilerisinde insana bazen "Yap", bazen "Yapma" der. Yasa ve kurallar yanlışa izin verebilir ama akıl vermez. Yasalar değişir; daha iyi, daha ideal, daha akılcı olana evrilir. Yasa doğası gereği insan deneyiminin gerisindedir çünkü. Deneyim süreklidir ve asıl belirleyici akıldır; Us'tur ussalıktır, mantıktır Logos'tur.

13 - 14 yaşındaki o gençler belki bilmezler ama 1950 kuşağı çizerlerinden bir Bedri Koraman vardır. Siyasi karikatürler çizer, kasıp kavururdu. Herhalde döneminin en önde gelen ismiydi. 2015 yılında, bu yazının yayımlandığı 30 Mayıs günü ayrıldı aramızdan. Oğlu Murat, babasını kaybetmesine neden olan onun sigarayla ilişkisini şöyle anlatır: "Babam hep sigara konusunda efelik yapardı. Hep şövalyece sözler ile, 'Ölürsem bundan öleyim... Kalpten tık diye giderim' derdi. Ama akciğer kanseri bela bir şey. Babamda ne efelik bıraktı, ne şövalyelik. Öksürdüğü zaman ciğerlerinden parçalar kopuyordu. 'Bilsem bu mereti içmezdim' dedi birkaç kere."

İnsanın bilgiyle ilişkisi deneyime indirgenemez. Bilmek için bu değerli ismin, bu dağ gibi adamın yaşadıklarını yaşamak gerekmez.

Özgürlük mü? Tercihler mi? İnsan kötüyü tercih etmez. Kötüyü tercih ya bilgisizlik sorunudur ya da bir bozulmadır. Hegel, özgürlüğün kötüye kullanılmasını "olumsuz özgürlük" olarak tanımlar. "Ben özgürüm" der ve gidip binanın onuncu katından atlar mıyız hiç? Buna özgürlük diyemeyeceğimiz açık. Akılcı kurallar ile insan gerçeğine en uygun yaşam özgürlüğü olanaklı yaratmaktır, ölçüsüz yapıp etmek değil.

Sigara içme "özgürlüğünün" başkalarını rahatsız edecek şekilde süremeyeceği gerçeğini ütopik bulanlara, bu ussallığın örneklerinin günümüzde dahi olduğunu belirtelim. İstanbul'un Bağdat Caddesi'nde, Göztepe ışıkları Kadıköy yönüne doğru 200 - 300 metre kadar geçin, sağda bir işletme göreceksiniz. Yeme içme, lezzet işine yorum yapmam doğru olmaz ama sanırım özel şeyler sunuyorlar. Ya da rahatlıkla "İşlerine özendiklerini görebiliyorsunuz" diyebilirim. Ancak yeme içme hazzından öte, benim aklıma da sesleniyor ve hazzın ilerisinde mutluluk veriyorlar. Düşünen birer özne olarak Ali Tomakan ve Ali Ronay isimlerine rastladığımız bu mekanda, dışarıda da sigara içmeye "non licet": İzin yok!