Ultra işlenmiş gıdalar ve etiket okuma: Klinik perspektiften güncel yaklaşımlar

UPF Tüketimi ve Sağlık Riski

Ultra-işlenmiş gıdalar (UPF), enerji yoğunluğu yüksek, besin değeri düşük ve katkı maddesi zengini ürünlerdir. Güncel epidemiyolojik ve klinik çalışmalar, UPF tüketiminin obezite, tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalık riskini artırdığını göstermektedir. Halk sağlığı perspektifinde, UPF sınırlaması ve bilinçli etiket okuma, beslenme kalitesini artıran stratejiler arasında öncelikli olarak öne çıkmaktadır.

UPF Tanımı ve Sınıflandırma

• NOVA sınıflaması, gıdaları işlenme seviyelerine göre dört kategoriye ayırır; UPF en yoğun işlenmiş grup olarak tanımlanır.
• Katkı maddeleri, aroma vericiler ve yüksek raf ömrü sağlayan işlemler, bu ürünleri besin değeri düşük ve enerji yoğun hale getirir.

Etiket Okuma – Klinik Perspektif

Etiket okuma, UPF tüketiminin izlenmesi ve diyet kalitesinin değerlendirilmesi için önemli bir araçtır. Klinik uygulamada dikkat edilmesi gereken başlıklar:

1. İçerik listesi ve katkı maddeleri:

• Hidrojene yağ", "-ose" son ekli şekerler ve "-at" son ekli emülgatörler yüksek işlenmiş gıda göstergesidir.
• Uzun içerik listeleri genellikle UPF göstergesidir.

2. Besin değer tablosu:

• Kalori, toplam şeker, doymuş yağ ve sodyum değerleri, ürünün enerji ve besin yoğunluğu hakkında fikir verir.
• Porsiyon başına değerler, gerçek tüketim miktarını yansıtmalıdır.

3. Ürün tipi ve işleme seviyesi:

• Paketlenmiş, hazır, "instant" veya mikrodalga ürünler genellikle UPF kategorisine girer.
• Ev yapımı veya minimum işlem görmüş alternatifler, besin yoğunluğu ve diyet kalitesini artırır.

4. Görsel ipuçları:

• Renkli ambalajlar, büyük yazılar ve "düşük yağ, şeker içermez" gibi sloganlar, ürünün besin değerini doğru yansıtmayabilir.

Özetle;

UPF tüketiminin sağlık riskleri, bireysel beslenme planlamasında dikkate alınmalıdır. Etiket okuma alışkanlığı, besin seçimlerinin bilinçli yapılmasına ve diyet kalitesinin artırılmasına yardımcı olur. Klinik bakış açısıyla, UPF sınırlaması ve besin yoğunluğu yüksek alternatiflerin tercih edilmesi önerilmektedir.

Kaynaklar

1. Monteiro CA, et al. Public Health Nutrition, 2025;28(4):567–579.
2. Hall KD, et al. Cell Metabolism, 2019;30(1):67–77.
3. Pagliai G, et al. Nutrients, 2023;15(6):1302.
4. World Health Organization. Guideline: Healthy Diet and Nutrition, 2025.