İşverenlerin önyargıları engellilerin çalışma koşullarını nasıl etkiliyor?

İş hayatında engelli bireylerin karşılaştığı engeller, onların istihdam edilmelerine ve işlerinde ilerlemelerine engel olmaya devam ediyor. Ülkemizde büyük bir engelli kitlesi halen iş yaşamına dahil olamamış, bir başka tabirle üretim toplumunda yer alamamış durumda. Gerek kamuda, gerekse özel sektörde engelli çalıştırma yükümlülüğü bulunmaktaysa da; ya bu kotalar doldurulmamakta ya da engel grupları arasında ayrımcılık yapılarak görece daha hafif düzeyde engeli bulunanlar tercih edilmekte. Ayrıca caydırıcı bir yaptırım olmadığı için özel sektörde engelli personel çalıştırmak yerine ceza ödemeyi kabullenen işverenler de mevcut. Dahası, engellilere işe gelmelerine gerek olmadığını ve kendilerine maaşlarının yatırılmaya devam edileceğini söyleyen yöneticilere de rastlanıyor. Bütün bunların temelinde toplumda halen yerleşik halde bulunan önyargılar yatıyor. Bu yazıda engellilerin istihdama aktif katılımını engelleyen bazı önyargılara değinerek ortaya çıkan ayrımcı tutumların giderilebilmesi için neler yapılabileceği konusunda öneriler ifade etmeye çalışacağım.

Engellilerin iş hayatında karşılaştığı en yaygın önyargılardan biri, işverenlerin engelli bireylerin iş yerinde yeterli performans gösteremeyecekleri düşüncesidir. Örneğin, birçok işveren işe alım sürecinde engelli bireylerin iş yapma kabiliyetlerine şüpheyle yaklaşıyor. Bazı işverenler, engelli bireylerin iş yerinde verimli çalışamayacaklarını düşündüğünden, engeli olmayan bir kişiyle kıyaslandığında engelli kişinin işe alınma ihtimali çok düşük kalıyor.

Engelli bir kişinin istihdama katılımında karşımıza çıkan bir diğer önyargı, bu kişilerin sürekli olarak yardıma ihtiyaç duyacağı düşüncesi. Ayrıca işyerindeki diğer çalışanlarla uyum sağlayamayacağı veya işyerinde güvenliği riske atacağı inancını taşıyan işverenlerin sayıca çok olması da bu konuda önemli bir etken. Ancak işe yeni başlayan engelli çalışana iş yerine dair kısa bir tanıtım (oryantasyon) yapılması halinde, bu kişinin bulunduğu ortama adapte olması daha kolay olacak. Benzer şekilde, iş sağlığı ve güvenliği konusunda yasal yükümlülükler yerine getirildiğinde engelli bir kişinin güvenliği de sağlanacak. Öte yandan iş ortamları engelli kişinin gereksinimi doğrultusunda erişilebilirlik şartlarını taşıdığında, engelli kişinin gerçek potansiyelini sergilemesi gayet mümkün. Örneğin görevi gereği bilgisayarı sık kullanması gereken bir görme engelli çalışan düşünelim. Bu kişiye ekran okuyucu yazılım yüklü bir bilgisayar tahsis edildiğinde ve kullanılan programlar erişilebilir olduğunda, görme engelli çalışan rahatlıkla kendisine verilen işi yerine getirebilir. Aksi bir durumda, yani engelli kişiye gereksinim duyduğu araçlar sağlanmadığında, kendisinden beklenen görevi yerine getiremeyebilir ve bu durum onun yetersiz olarak algılanmasına yol açabilir.

Özellikle insanlarla yoğun olarak etkileşim halinde bulunulan iş yerlerinde, engellilerin imaj kaygısı yaratacağı düşüncesiyle işe alınmamaları veya görünür olmayan pozisyonlarda görevlendirilmeleri yaygın bir uygulama. Bana kalırsa bu durum, toplumda engelliliğin bir acziyet olarak algılanmasının getirdiği bir tutumun somut yansıması. Engelliler toplumsal yaşamın her alanında kendi benliğiyle var olabildiğinde, bu inancın da güç kaybedecek inancındayım.

Engelli bireye sahip olduğu eğitim seviyesinin altında görev verilmesi, kendisine güvenilmeyerek yetkili pozisyonlara getirilmemesi, engelli olmayan personele göre daha az maaşla çalıştırılması gibi durumlar da engelliliğe ilişkin önyargıların getirdiği ayrımcı ve ötekileştirici uygulamalar arasında.

Engelli bireylerin iş hayatındaki önyargılar, yaygın olarak süregelen bir sorun. Engelli bireylerin işe alınması konusunda işverenlerin korkuları ve yanlış inançları, bu kişilerin iş hayatında ilerlemesini engelleyebiliyor. Ancak, engelli bireylerin sahip oldukları yetenekler ve potansiyel, onların işyerinde verimli olabilecekleri gerçeğini ortaya koyuyor. Dolayısıyla işverenler engelli çalışanlara uygun çalışma koşulları sağlamalıdır. Bu sayede engelli çalışanlar kendilerine verilen değeri hissedebilecek ve tam kapasiteyle görevlerini yapacaklardır. Yeter ki önyargılar engel olmasın...