Çocuklara harçlık verirken nelere dikkat edilmeli

Anne ve Babalar, çocuklarına her konuda olduğu gibi para yönetimi konusunda da rehberlik etmek ve sorumluluk kazandırmakla yükümlüdürler. Peki bu konuda nasıl bir yol izlenmelidir. Yazar Pelin Narin Tekinsoy tüm detayları ile anlattı.

1-ÖNCELİKLE SİZİ TANIYABİLİR MİYİZ?

Aslında Harita Mühendisiyim. Ancak insan dinamiğine her zaman ilgim oldu. Ruh başka, fiziki dinamik başka ve zihin dinamiği ise bambaşka çalışıyor. Mühendis formasyonu bana dinamik yaklaşımıyla bakmaya daha bir yakın gelmiştir. Bu süreç psikoloji yüksek lisansı yapmama vesile oldu. Yüksek lisansla eş zamanlı olarak psikoterapi eğitimlerimi tamamladım. Yaklaşık dört senedir de psikodinamik grup çalışma ve hem grup hem de kişisel süpervizör toplantılarına devam etmekteyim.

On üç senelik profesyonel koçluk sürecimde para çalışmaları benim için özel bir yer tutar. Kişide geliştirmiş olduğu inanç sistemlerini para üzerinden deneyimleyerek görmesi aslında hiç de dokunmak istemediği alanlara bireyi götürebilir. Bu da ilerlemek istediği alana doğru gitmek için çabalarken ensesinden tutan bir elin onun önünü kesmesine sebep olan bugünkü engel gibi görünmesidir. Günümüzde herkesin bir hedefi var. Küçük günlük ya da büyük stratejik hedefler. Yarını bugünden oluşturuyoruz, evet. Ancak bugünün de dünün eseri olduğunu hep es geçiyoruz. Bugün dünün yaşanmışlıklarından ibaret. İyisiyle ve kötüsüyle. O yüzden bugün niye buradayım ve olmak istediğim yerde olamıyorum konusu, yani "bugün önümde duran engel nedir" diye sorduğumuzda, geçmişe ait olduğunu görürüz.

Şimdi bu kadar süreci anlatmamın sebebi; kişiler bugünden yarına değişmek isterler. Ancak mevcut durumlarının dünden geldiğini unuturlar. Koçluk'da geçmiş çalışmak yoktur. Ancak ileriye doğru giderken de önümde şu an duran engel nedir diye baktığımızda geçmiş anılar çıkar. O zaman şimdi ve burada o engelin şeklini, duygusunu, yönünü ve anlamını değiştirdiğimizde yarın içinde her şeyi değiştirmiş olur. İşte tam da bunun için para konusunda çalışmak istedim.

Türkiye'de bu kadar önemli olan bir konuda sebep sonuç ilişkisi kuran Koçluk alanında daha fazla Para Koçluğu algısının yayılmasını ümit ediyorum. Anne – çocuk ilişkisini de bu sebeple para kullanma ve kişilerin sonraki hayatını yönetebilmesi için çok önemli buluyorum. Tabi burada mutlu olmak ve paralı olmak kavramlarının karıştırılmadan değerlendirilmesinin üzerine de dikkat çekerek.

2-ÇOCUKLARA HARÇLIK VERİRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİ?

Harçlıklar verirken ailenin gelir durumu tabi ki önemli. Ailenin içinde bulunduğu kültürel ve ekonomik imkanlar önemli. İçinde bulunduğumuz şartlara göre gerçekçi olarak duruma yaklaşılması, gerçeklik algının oluşmasına sebep olur. Çocuğun bu gerçekliği algılayacağı ve yorumlayacağı yaşı, o andaki ihtiyaçları, arkadaşları ve hatta hem kardeş sayısı hem de kaçıncı kardeş olduğu bile göz önünde bulundurulmalıdır. Artık eski bayram adetleri günümüzde pek de kalmadı. Geleneklerimizden uzaklaştıkça sabretmek, kıymet bilmek, beklemek ve heyecanlanmak gibi duygularımız da evrildi.

Bugünlerde yalnızca bayramlarda verilen harçlıklar zaman zaman yoksunluk duygusunu tetikleyebiliyor. Özel günlerde harçlık vermek tabi önemli ancak kısıtlılık ve sınırlılık hali yaratabiliyor. Sanki o özel günler bir sonraki dönem ne zaman belli olmayan başarılı günlerin belirsizliği çocuklarda para üzerinden de olsa yorgunluk, durgunluk ve umutsuzluk doğurabilir. Harçlıkla ilgili çocukla karşılıklı olarak bir mutabakat sağlanmalı, keyfe keder ve onun suistimal edeceği bir alan bırakmadan ilişkiler kurulmalı. Rutin bir şekilde ve çocuğun da harçlık tarihini bileceği şekilde karara bağlanmalı.

En önemlisi de harçlığın bir şeyin karşılığı olmadan verildiği belirtilmeli ki; güven sorunu oluşmasın. Para alışverişini öğrenir ve geliştirirken başkasıyla olan ilişkilerinde karşılıklı bir çıkar ilişkisi oluşturacağı şeklinde yorumlamasın.

Bu şekilde kendi bütçesinin yönetiminin sorumluluğunu erken dönemde alması sağlanırken harçlık miktarları değişen koşullara göre de zaman zaman güncellenebileceğini ve hiçbir şeyin aynı kalmayacağının anlamını kavrasın.

Harçlık miktarları arkadaş çevresinden çok üstte veya altta kalmayacağı şekilde olarak belirlenmesine özen gösterilmelidir ki kıyas ve kıskançlık yapmasının önüne geçilebilsin. Kendi başına yorumlama ve fikir yürütme becerilerini ebeveyniyle karşılıklı konuşarak da yorumlayabilsin. Fazla harçlık alması gruptaki diğer çocukları olumsuz etkilerken, dış etkenlerle nasıl baş edebileceği konusunda ona bir yol kazandırabilirken olumsuz şekilde de etkileyebilir. Eksik olması ise yeterliliğini sorgulamasına sebep olabilir.

Doğru ve tutarlı bir şekilde harçlık vermenin çocuklara bütçe yönetimini öğretilmesinin yanısıra matematik konularında doğal bir şekilde çalışmasına, çeşitli hesaplamalar yapmasına, kısıtlı kaynaklar ile neler yapabileceğini bulmak için çözümler geliştirmesine hatta çeşitli bağış ve yardımlarda bulunarak topluma faydalı olmayı da tecrübe etmesine yarayacaktır. Ailelerin her şeyden önce para kullanımı konusunda çocuklarına doğru birer örnek olmaları önemli. Sürekli para yok diyen veya geçiştiren tavırlar içerisinde olan aileler hiçbir açıklama yapmaksızın çocukların ilerleyen yaşamlarında kolaylıkla yalan söylemesine, bahane bulmasına, gerçekleri saptırma yönünde davranış geliştirmesine de neden olabileceklerini göz önünde bulundurmalıdırlar.

3-ÇOCUKLARA PARAYI YÖNETME EGZERSİZLERİ YAPTIRILMASI KONUSUNDA ANLATILMAK İSTENEN NEDİR?

Yetişkinler bugün doğru bir şekilde para yönetimi yaparken çocuklarının da bunun hayatlarına yansıyacağı sessiz egzersizleri yaparlar. Görünmez bir şekilde çocuklar her şey gibi parayla da ilgili olarak görünmeyen alandaki notaları okur, kokuları alır ve kendi hayal dünyalarında oluşturarak gerçek hayata aktarırlar. Bu şekilde kendi bütçelerini ve yaşamsal kader döngülerini de o sessiz iletişimde oluştururlar. Çocuklar her gerçekliği kaldıracak bir duygusal alanda olmayacaklarından yetişkinlerin para meselelerini bir yetişkin gibi onlara aktarmamakta fayda var. Onların anlayacağı şekilde egzersizler yaptırılmalı ve şimdiden doğru konuşmayı öğretmelidirler. Çünkü beyin ne duyursa ona kodlanır ve onu gerçekleştirmek için hareket eder. Parasal olarak da çocuğun yanında doğru konuşmak ve doğru konuşmayı öğretmek önemlidir.

Günümüz ebeveynlerinin kontrolcü yaklaşımları çocukların para yönetimini yetişkin olana kadar öğrenememelerine de sebep olabiliyor. Bu gibi durumlarda ebeveynler çocukların bakımını üstlenirken aynı zamanda çocuğun paraya ihtiyacı olmadığını da düşünebilir. Bu düşünce şekliyle farkında olmadan çocukların paranın nasıl elde edildiğini önemsemediklerini zannedebilirler. Fakat bu inanç ve tutumları çocuklara karşı fazla duygusal yaklaşmalarına ve çocuğun para kullanımına dair merak ettiği konuları geçiştirmelerine de sebep olabilir. Çocuklara erken yaşlardan itibaren paranın anlamını, nasıl elde edildiğini ve birikince neler yapılabileceğiyle ilgili meraklarını çekmeli ve bunun için onlara yaşlarına uygun bilgiler verilmelidir.

4-EBEVEYNLER, ÇOCUKLARINA BAZI KONULARDA PARAYI ÖDÜL VE CEZA ARACI OLARAK KULLANIYOR. BU KONUDA YAPILMASI GEREKEN NEDİR?

Yeni dönem ebeveyn yaklaşımlarında çocukların ödevlerine eşlik edilmesi şeklinde yapılandı. Çocukların ödevlerini yapmakta veya odalarının toplanması gibi konularda teşvik edilmesi için para vermeyi teklif edebiliyorlar. Bazen de tam tersi durumlar yaşanabilir, çocuk görevi olan bir şeyi yapmadığında harçlığından kesilebilir düşüncesi ebeveyn çözüm olarak sunabiliyor. Para çocuklar için ödül veya ceza aracı olarak kullanmak, şartlı reflekslerin gelişmesine sebep olabilir. Bu evde öğrendikleri şartlı refleks durumu hayat içinde alıştıkları şekilde gerçekleşmediğinde yaşam onlar için çekilmez bir hal alabilir. İstenilmeyen tutumlar içine sürüklenebilirler. Çocuk bu durumu henüz anlamlandıramazken olumlu bir davranış modeliyle karşılaşmadığını hissedecek veya düşünecektir. Bu ilerleyen zamanda başkalarına da iş yaptırmak için rüşvet vermek anlamına gelirken, iş yapmak için de rüşvet almak olan tembel veya dirençli bir hali yaşatmaya devam edebilir. Kişisel etik değerlerinde ister istemez sapmalar olabileceğinden ebeveynlerin bilinçli bir tutum içinde olmaları, çocuklarına görevlerini doğru anlatmaları çok önemlidir.