Yozgat'ta Halk Arasında 'Cehrilik Lalesi' Olarak Adlandırılan Çiçeğin Korunması İstendi

SEYFİ ÇELİKKAYA

Yurdun farklı bölgelerinde olduğu gibi Yozgat'ın Cehrilik bölgesinde de Mayıs-Haziran aylarında hava sıcaklıklarına bağlı olarak açmaya başlayan, yöre halkının 'Cshrilik Lalesi' olarak adlandırdığı, bazı yörelerde ise 'Ayı Gülü' olarak bilinen 'Şakayık' çiçeğinin korunması istendi. Yozgat Bozok Üniversitesi Ziraat Fakültesi Süs Bitkileri Anabilim Dalında Öğretim üyesi Dr. Tuğba Kılıç, "Yapılan araştırmalarda Yozgat ilinde yayılış gösteren türümüzün antioksidan özelliği bakımından kuşaklar arasında ilk beşte yer aldığı belirlenmiştir, dolayısı çok daha ayrı bir önem taşımaktadır" diyerek, bitkinin korunarak gelecek kuşaklara aktarılması gerektiğini söyledi.

Yozgat'ın Cehrilik bölgesindeki Gelin Kayasının eteğindeki dere yatağında kendiliğinden yetişen, yöre halkının 'Cehrilik Lalesi' olarak tanımladığı, farklı bölgelerde 'Ayı Gülü' olarak adlandırılan bitki, Antalya, Konya, Muğla, İstanbul Şile'de Orman Genel Müdürlüğünün koruması altında bulunuyor. Yozgat'ta ise bitkiyle ilgili koruma kararı alınamadığı için isteyen istediği gibi koparıp, evinin, işyerinin bahçesine taşıyıp, yetiştirmeye çalıştığı kaydedildi.

"ŞAKAYIK GERÇEKTEN KORUNMASI GEREKEN BİR BİTKİ"

Yozgat Bozok Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Tuğrul Yakupoğlu, akademisyenlerle birlikte Cehrilik bölgesini gezdi, bitki hakkında yürütülen çalışmaları değerlendirdi. Konunun uzmanı olan Ziraat Fakültesi Süs Bitkileri Anabilim Dalında Öğretim üyesi Dr. Tuğba Kılıç'tan bilgi alan Yakupoğlu, "Anladık ki Şakayık gerçekten korunması gereken önemli bir bitki. Peyzaj Mimarlığı bölümünün çalışma konuları arasına giriyor bu bitki. Yeterli öğretim üyesi sayımızı tamamladığımızda Peyzaj Mimarlığı bölümün orta vadede zaten öğrenci de alarak bölümümüzü hareketlendireceğiz. Bu bitki yine Süs Bitkileri Anabilim dalındaki öğretim elemanımızın çalışma alanına giriyor ki; Tuğba hanım kendileri burada bize yeterince bilgiler verdiler. Fakülte olarak planlamamız dahiline bu bitkinin korunması, bitki üzerine yapılacak bilimsel çalışmaları ve özellik halkı bilinçlendirme noktasındaki yayın faaliyetlerini almış bulunuyoruz" dedi.

"ÜLKEMİZ ŞAKAYIK BAKIMINDAN GEN MERKEZİ KONUMDA BULUNMAKTADIR"

"Şakayık dünyada üretim ve ticareti yapılan en önemli çiçekli bitkilerden bir tanesi" diyen Yozgat Bozok Üniversitesi Ziraat Fakültesi Süs Bitkileri Anabilim Dalında Öğretim üyesi Dr. Tuğba Kılıç ise, "Ülkemiz Şakayık bakımından gen merkezi konumda bulunmaktadır. Dolayısıyla ciddi bir genetik kaynağa sahibiz. Yozgat bölgesinde gördüğümüz ve halk tarafından 'Cehrilik Lalesi' olarak adlandırılan türümüzde yine bizim için önemli, nadir türler arasında yer alan bir bitki ve korunma ihtiyacı bulunan bir tür" ifadelerini kullandı. Türkiye'de özellikle birçok bölgede yayılış gösteren Şakayık türlerine bakıldığında yaygın olarak yayılış gösteren bir tür olduğunu aktaran Kılıç, açıklamasında şu bilgileri verdi:

"Bu bölgeye lokalize olmuş olması nedeniyle bu bölgede iklim koşullarına da adapte olmuş olması nedeniyle nadir bir tür olduğunun tekrar dile getirmekte fayda var. Süs bitkisi olarak dış mekanlarda bahçelerde iç mekanlarda saksı bitkisi olarak ve vazolarda çiçeklerinden kaynaklı olarak kesme çiçek olarak kullanıldığı gibi aynı zamanda tıbbi aromatik bitkiler olarak da ayrı bir önem teşkil ediyor, şakayıklar. Yalova'da hocalarımız tarafından yapılan araştırmalarda Yozgat ilinde yayılış gösteren türümüzün antioksidan özelliği bakımından kuşaklar arasında ilk beşte yer aldığı belirlenmiştir, dolayısı çok daha ayrı bir önem taşımaktadır. Gelecek nesillere bitkinin aktarımını sağlamak için, hangi amaca yönelik olarak kullanılacağının belirlenmesine, ekonomik öneminin ortaya konulmasına yönelik çalışmaların yürütülmesi amacıyla mutlaka bu genetik kaynağın kurması gerekmektedir. Çeşitli koruma yöntemleri kullanabileceği gibi gen bankalarından da faydalanarak türümüzü koruma altına alabiliriz. Bu anlamda Ziraat Fakültesi olarak hem türü korunmasını sağlamak hem de kültür alma işlemlerini yapmak amacıyla gerekli girişimlerde bulunacağız."

"GENETİK KAYNAKLARIN ÖNEMİ TARTIŞILMAZDIR"

Tuğba Kılıç, ilk tohumdan çıkartılmalarda ilk çiçeklenmeye geçen sürenin 4-5 yıl kadar sürdüğünün bilindiğine vurgu yaparak, "Yumrulu köklerle çoğaltmanın da oldukça yine zor ve meşakkatli olduğu da bilindiği için halk tarafından yumru ile beraber doğadan sökülerek kullanılıyor. İklim değişikliğini de düşündüğünüz zaman artık daha verimli çeşitleri geliştirilmesinde genetik kaynakların önemi tartışılmazdır. Hem halkın bu şekilde toplaması nedeniyle hem de iklim değişiklikleri göz önünde bulundurduğu zaman genetik kaynakların korunmasının önemini daha net anlayacağınızı düşünüyorum" diye konuştu.

"KAÇAK TOPLAMALAR OLUYOR, BUNUN ÖNÜNE GEÇEMİYORUZ"

Kılıç, 2023 yılında soğanlı bitkiler ihracat listesine bakıldığında Şakayık çiçeğinin doğadan toplanarak ihracatı yasaklı olan türler arasında yer aldığını bildirdi, şunları anlattı:

"İzne tabi olmadan toplanamayacağı, toplandığı takdirde de çok ciddi bir cezai işlem para tutarı şeklinde cezai işlem uygulanacak biliniyor. Buna rağmen kaçak toplamalar oluyor, bunun önüne geçemiyoruz. Bunu önüne geçilebilmesi için mutlaka yöre halkının bu konuda aydınlatılması, bilinçlendirilmesi gerekiyor. Yöre halkının da desteğiyle beraber insitu korumanın sağlanması, bu bitkinin geleceğini ve sürdürülebilirliğini sağlamak için ayrı önem taşıyor. Yozgat bölgesinde mayıs haziran ayları arasında yılda sadece bir kez çiçeklenmekte ve bu çiçeklenme süresi ortalama 10-15 gün sürmektedir. Bu dönemde özellikle bitkiyi daha rahat tanıdıkları için söküm işlemleri de çok daha yoğun olarak gerçekleştiriliyor. Sökümü engellemek için caydırıcı cezaların yanında mutlaka halka bu bitkinin önemini aktarmak değerini anlatmak ve gelecekte kullanım yollarını benimseterek açıklayabilmek ve koruma altına almak çok daha etkili bir yol olarak görünüyor. Ziraat Fakültesi olarak elimizden gelen her türlü desteği ve yolu izleyeceğimiz aşikar. Şakayık aslında çok eski yıllardan beri kullanılabilen bir bitki. Bu arada gıda olarak da kullanılıyor, kurutulmuş olarak taze olarak doğal olarak kullanılabiliyor. Koku kaynağı olması nedeniyle parfümlerde, sabunlarda deodorantlarda çok yaygın olarak ve kolonya yapımında kullanılıyor. Tohumları kolye yapımında kullanılıyor. Çok yaygın bir kullanım alanı var. Tıbbi bir bitki olması nedeniyle antioksidan özellikleri yanında antienflamatuvar olması yanında ağrı kesici etkisi nedeniyle çok yaygın olarak kullanıyor."