"Şehitler Anıtı, Şeyhülislam Mezarının Üstüne Yapılmış"

Halil İbrahim Başer - Büşra Nur Özcan - Bazı simgeleri, kitabesindeki ifadeler ve konumu nedeniyle tartışma konusu olunca 28 Ocak 2013'de, bulunduğu mevkiden kaldırılan Bursa'daki Şehitler Anıtı'nın, 90 yıldır aslında bir şeyhülislamın mezarının üzerinde yer aldığı belirtildi.

AA muhabirinin aldığı bilgiye göre, Bursa'nın 11 Eylül 1992'de Yunanların işgalinden kurtuluşu sırasında şehit olan 14 asker için, Ertuğrul Gazetesi'nin 30 Ekim 1924'teki 793 sayılı nüshasındaki ilana göre, Tuğgeneral İsmail Hakkı Fanti ve Askeri Doktor Osman Şevki Uludağ'ın girişimleriyle anıt dikildi. Anıtın dikildiği yer, Tophane semtinde, Osman Gazi ve Orhan Gazi türbelerinin hemen yanında yer alıyordu.

Anıt, kitabesinde yer alan "İstiklal mücadelesinin, Yunanlara değil de Osmanlı'ya karşı yapıldığı anlamına gelebilecek ibareler" içerdiği gerekçesi ile yıllarca eleştiri konusu oldu.

Bu nedenle hakkında bazı devlet kurumları ve akademisyenlerce raporlar hazırlandı. Son olarak Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu komisyonu, anıtın yerinden sökülerek Bursa Müzesi'nde korunması kararı aldı. Bunun üzerine anıt, Ocak ayının sonunda, Osman Gazi ve Orhan Gazi türbelerinin bulunduğu mevkiden kaldırıldı.

Anıtın kaldırılmasının ardından, 90 yıldır bulunduğu mevkiyle ilgili yeni bilgi ve belgeler gündeme geldi. Bazı özel kaynaklarda ve Osmanlı döneminde yıllık olayları kayıt altına almak amacıyla hazırlanan bir salnamedeki bilgilere göre, anıtın 90 yıldır bulunduğu noktada, Lale Devri padişahlarından 2. Mustafa ve 3. Ahmed zamanlarında şeyhülislamlık yapan ve "İmam-ı Sultani", yani

"Padişahın İmamı" unvanına sahip Mehmed Efendi'nin mezarı yer alıyordu.

Uludağ Üniversitesi (UÜ) Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yard. Doç. Dr. Hasan Basri Öcalan, AA muhabirine yaptığı açıklamada, anıtın, kitabesinde yer alan "bazı sakıncalı ifadeler nedeniyle" bir süre önce kaldırıldığını anımsattı.

-"Mezar, abidenin altında kalmış"-

Öcalan, 2010'da Bursa'daki mezar taşlarıyla ilgili bir çalışma sırasında konuyla ilgili önemli bilgilere ulaştığını belirterek, şöyle dedi:

"Anıtın bulunduğu yerde mezar taşı olmamasına rağmen, aynı yere defnedilmiş bir şeyhülislamın mezarı olduğunu tespit ettik. Bunu, Bursa Hazireleri kitabında yazdık. Elde ettiğimiz verilere göre, mezar taşının hikayesi şöyle: Bursa doğumlu İmam-ı Sultani Mehmet Efendi, Yenişehir ve İstanbul kadılığı ve Rumeli Kazaskerliği yapıyor. Daha sonra da 2. Mustafa ve 3. Ahmed dönemlerinde şeyhülislamlık görevine getiriliyor. Ardından görevden alınarak, Bursa'ya sürgüne gönderiliyor."

Mehmet Efendi'nin Bursa'da Osman Gazi ile Orhan Gazi türbelerinin hemen yanında bir ev satın aldığını dile getiren Öcalan, devam etti.

"Burayı Darülhadis, yani hadis öğretim merkezi yapıyor ve yaklaşık 20 yıl eğitim veriyor. 1728'de de vefat ediyor. Salname dediğimiz, devletin resmi kaynakları dahil incelediğimiz bütün kaynaklara göre, Osmangazi türbesinin kıble cihetine yani güney tarafına defnediliyor. Burası da tam olarak anıtın olduğu yeri işaret ediyor. Salnamelerden sonra en önemli kaynak, Niyazi Mısri Dergahı'nın son şeyhi Mehmed Şemseddin Efendi'nin 1925'de Bursa'nın mezarlıkları ve mezar taşları hakkında yazdığı kitap. Bu eserde de Şeyhülislam Mehmed Efendi'nin İmam-ı Sultani olduğu, 1728'de vefat ettiği ve mezarının, abidenin altında kaldığını yazıyor. Ayrıca, Kazım Baykal'ın 'Bursa ve Anıtları', Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından bastırılan Kamil Kepecioğlu'nun 'Bursa Kütüğü', Mehmed Süreyya'nın 'Sicill-i Osmani'si kitaplarında ve 'Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası'nın 16. cüzünde çıkan Ahmed Tevhid Bey'in 'İlk altı padişahımızın Bursa'da Kain Türbeleri' başlıklı yazısında da konuyla ilgili önemli bilgiler yer alıyor."

-Mezarın fotoğrafı Yıldız Arşivi'nde-

Hasan Basri Öcalan, ellerinde mezarı gösteren fotoğrafların da bulunduğunu anlatarak, şunları kaydetti:

"Bunlardan en önemlisi, 2. Abdülhamit Yıldız Arşivi' denilen fotoğraf albümünde yer alıyor. Fotoğrafta, türbenin güney tarafında, kaldırılan abidenin bulunduğu yerde mezar taşlarının yer aldığı net bir şekilde gözüküyor. Tüm bu belgelere göre, burada bir şeyhülislamın mezarı, mezar taşı vardı. Ancak bu taş ne zaman kaldırıldı bilmiyoruz. 1912 yıllarına kadar olan resimlerde bunu görüyoruz. Depolarda, müzelerde, Bursa'daki mezar taşlarının hemen hemen hepsini inceledik ancak, bu taşa rastlamadık. Ancak eski kaynaklarda taşın üzerinde, şeyhülislamın hayatı ve vefat tarihi hakkında bilgiler var."

Öcalan, mezarın yerinde olup olmadığını bilmediklerini, yerin kazılması durumunda bunun ortaya çıkacağını da sözlerine ekledi.

-Şehitler Anıtı-

Ocak ayının sonunda Bursa Müzesi'ne kaldırılan anıt, dört kademeden meydana geliyor. Kaide, iki farklı mermer blokun üst üste konulmasıyla oluşturulmuş.

İlkine göre, daha dar olan ikinci kademede ise Osmanlıca kitabe bulunuyor. Hemen altında, kaidenin ikinci bölümünde, kitabenin Türkçesinin bulunduğu küçük levha yer alıyor. Bu levhada, imla hatalarının da bulunduğu şu ibare dikkat çekiyor: "Burada yatan askerlerin şehit düştükleri muharebe öyle muazzam bir zaferle nihayet bulmuştur ki neticesinde Bursa ikinci defa feth edilmiş ve kadim Osmanlı hükümeti nihayet bularak yerine Hükümet-i Cumhuriyetimiz teessüs etmiştir. Bu şehitler bu eserlerin Abide-i mefharetidir. Mukaddes ruhlarına fatiha. 19 Muharrem 1341 / 11 Eylül 1338 (1922)."

Daha dar olan ve tek mermer bloktan oluşan üçüncü kademenin dört tarafında ise kimi uzmanların "okla delinmiş hilal" olarak nitelendirdiği motif yer alıyor.

Son kademede ise iri bir mermi göğe doğru uzanıyor.

Bursa Valiliği'nin "Hisar ve Tophane" başlıklı tanıtım kılavuzunda

"Şehitler Anıtı"na ilişkin şu ibareler yer alıyor; "Tophane Parkı'nın girişinde Osman Gazi Türbesi'nin hemen önünde İstiklal Savaşı Şehitleri adına yapılan anıt yer almaktadır. Anıtın hemen önünde Bursa'nın Yunan işgali sırasında hayatını kaybeden 11 İstiklal şehidi yatmaktadır. Bursa'nın kurtuluş etkinlikleri her yıl burada yapılan törenle başlamaktadır."

Yayıncı: Kamuran Akkuş - BURSA