Şamdanlar Tarihe Işık Tuttu

Zehra Aydın - Tokat'ta müzede koruma altına alınmak üzere toplanan şamdanlar üzerindeki kitabeler tarihe ışık tuttu.

Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü Şube Müdürü Ekrem Anaç, AA muhabirine yaptığı açıklamada, kentteki camilerde bulunan, tarihi eser niteliği taşıyan eşyaları müzede sergilemek üzere topladıklarını söyledi.

Bunların içinde şamdanların da yer aldığını belirten Anaç, şamdanların üzerindeki Arapça ve Osmanlıca kitabeleri okuduklarında çok önemli bilgileri içerdiğini anladıklarını ifade etti.

Anaç, 450 şamdanın üzerinde bulunan kitabeyi okuduklarını aktararak,

"Üzerlerindeki kitabelerden, şamdanların vakfiye olduğunu gördük. Yani bu şamdanlar birileri tarafından vakfedilmiş. Yalnızca şamdanın kendisi değil mum bittiğinde yeni bir mum için gelir de bırakıldığını gördük. Birçok yerde bahçe, dükkan, ev kiralarının biten mumum yerine yenisinin konulması için bırakıldığının bilgisini gördük" diye konuştu.

Kitabelerde, şamdanların vakfedilmesine ilişkin birçok bilginin bulunduğunu dile getiren Anaç, şunları kaydetti:

"Şamdanın üzerinde vakfı bozanın hakkında beddualar olduğu görüldü. Daha ilginç olan ise 1650 yılından günümüze kadar gelen bu şamdanlar çoğunlukla kadınlar tarafından vakfedilmiş. Bu, enteresan bir şey. Yani Tokat'ta camiler kadınlar sayesinde aydınlatılmış diyebiliriz. Bu şamdanlar, Osmanlı'nın son döneminde kadınların dini hayatta ne kadar etkili olduklarının, ne kadar büyük hayırlara imza attıklarının da bir belgesi. Şamdanlar farklı dönemlere ait olduğu için bize stilleri hakkında kritik yapma imkanı da tanıyor. Kaybolmuş birçok mesleğin ismi var şamdanların üzerinde. Çarşılardaki dükkanları tanımlamak için çarşılardan bahsediyor. Pamukçular çarşısı, haffaflar çarşısı, kebapçılar çarşısı, demirciler çarşısı, semerciler çarşısı, sandıkçılar çarşısı. Bugün bu mesleklerin çoğu yok. Şamdanlardan bu mesleklerin Tokat'ta icra edildiğini öğrenmiş olduk."

Ekrem Anaç, "Bir de şamdanlarda ismi olup da bugün var olmayan camiler olduğunu gördük. Bunun sayısı da 80 kadar. Bu çok şaşırtıcı bir rakam doğrusu. Yani Osmanlı'nın son yüzyılında mevcut olup da bugün olmayan 80 civarında cami olduğunu bu araştırmalarımız sonucunda görmüş olduk" ifadelerini kullandı.

Çalışmanın başlangıcında bu kadar bilgi edinmeyi ummadıklarını belirten Anaç, şöyle konuştu:

"Bu şamdanlar bize hem sosyolojik olarak hem ekonomik olarak hem de tarihi olarak birçok bilgi sundu. Biz bu çalışmayı da kitaplaştırmayı düşünüyoruz. Kitabın ismini de 'Camilerin Aydınlığı Tokatlı Hanımlar' şeklinde düşündük. Hayır sahibi hanımları da bu şekilde anmak istiyoruz. Türkiye'de daha önce böyle bir bilimsel çalışma yapılmadı. Ahmet Tuna isimli bir yerel araştırmacıdan da yardım aldık kitabelerin okuması konusunda. Yaklaşık bir yıl sürdü bu araştırmalar."

-Tokat Valisi Taşkesen-

Tokat Valisi Mustafa Taşkesen de vakıfların medeniyetimizin önemli bir unsuru olduğunu vurgulayarak, "İnanç köklerinden gelen, ilk vakfı inanç önderimiz Peygamberimizin başlattığı, medeniyetimizin önemli bir unsurudur. Bizim atalarımız da gerek Selçuklular gerekse Osmanlılar vakıf medeniyetini sistematik bir hale sokup günümüze kadar gelmesini sağlamışlar" dedi.

Tokat'ın, medeniyetimizin filizlendiği önemli şehirlerden birisi olduğuna vurgu yapan Taşkesen, şöyle devam etti:

"Burada da vakıflar var. Atalarımız kısa ömürlerini vakıf kurma suretiyle uzatmışlar. Bize kıyamete kadar sürecek vakıflar bırakmışlar. Şamdan vakıfları da bugüne kadar gün yüzüne çıkarılmamış, bilinmeyen, kütüphane raflarında kalan bir unsurumuz. İlginçtir, hanım atalarımız şamdanları camileri aydınlatmak üzere bağışlamışlar. Ayrıca şamdanların sürekli yanması için de vakıfta bulunmuşlar. Bu, kimi zaman bir bahçenin geliri olmuş, kimi zaman ise bir dükkanın, evin kirası olmuş. Vakıflar Bölge Müdürlüğümüzün çalışanları, bu vakfiyeleri okumak suretiyle medeniyetimizin unutulmuş bir tarafını da gün yüzüne çıkarmış oldular. Kendilerine teşekkür ediyorum."

Yayıncı: Cemal Coşkun - TOKAT