Rusya, Amerika ve İngiltere Üçgeninde Tarih Araştırması

Atilla Kurtoğlu - Karadeniz Teknik Üniversitesi

(KTÜ) Öğretim Görevlisi Veysel Usta, Türk Tarih Kurumu'nda (TTK) görevli Prof. Dr. Enis Şahin ve bazı akademisyenlerin yanı sıra eski Devlet Bakanı ve AK Parti Trabzon Milletvekili Faruk Nafız Özak'ın desteğiyle 1. Dünya Savaşı yıllarında Doğu Karadeniz'i işgal eden Ruslar'ın yörede neler yaptığını ve o dönemde yaşananları ortaya çıkarmak amacıyla Rusya, Amerika ve İngiltere'de araştırma başlattı.

Çalışmalar kapsamında, Rus işgali yıllarında Trabzon'da Rusça yayımlanan bir Rus gazetesinin 500 sayfalık dijital kopyası, Rus arşivlerinden satın alınarak Türkiye'ye getirildi.

KTÜ Fen Edebiyat Fakültesi Tarih bölümü Öğretim Görevlisi Veysel Usta, AA muhabirine yaptığı açıklamada, bir süre önce 1. Dünya Savaşı yıllarında Ruslar'ın Doğu Karadeniz'i işgali sırasında yaşananları ortaya çıkarmak için araştırma başlattığını ifade etti.

Bu süreçte okuduğu birçok eserde işgal yıllarında Trabzon'da Trabzon Vaveyni Listok (Trabzon'un askeri gazetesi) isimli Rusça bir gazete yayımlandığını öğrendiğini söyleyen Usta, bu gazeteye ulaşmak için çalışmaya başladığını anlattı. Gazetenin bazı sayılarının İngiltere'nin başkenti Londra'daki British Museum ve Amerika'daki Kongre Kütüphanesi koleksiyonunda bulunduğunu belirten Usta, gazeteyi Rus arşivlerinden elde etmek için Rus akademisyenlerle temas kurduklarını söyledi.

Rus akademisyenlerin de yardımıyla gazetenin büyük çoğunluğunu Rus arşivlerinde bulduklarını ifade eden Usta, ardından gazetenin 500 sayfalık dijital kopyasını Eski Devlet Bakanı ve AK Parti Trabzon Milletvekili Faruk Nafız Özak'ın da desteğiyle yaklaşık 4 bin liraya satın alarak Türkiye'ye getirdiklerini belirtti.

İşgal yıllarında Türk halkının batıya göç ettiğini, bu nedenle Trabzon ve çevresinde 2 yıl boyunca neler yaşandığının pek bilinmediğini dile getiren Usta, tarihi aydınlatmak için Rusça yayımlanan gazetenin 1 Kasım 1916 tarihli ilk sayısındaki baş makalesini incelediklerini, makalede "Bir çok millet Trabzon'a hakim olmak istiyordu. Ancak bu işi, içinde bulunduğumuz yılın ilk baharında 1916 Nisanı'nda Rus ordularının başkomutanı yüce Knyaz Nikolay Nikolayoviç başardı ve bu masal şehir Rusya'nın oldu" ifadelerine yer verildiğini dile getirdi.

-Rusça gazete Türkçe'ye çevrilecek-

Rusça yayımlanan gazete sayfalarını tek tek tarayıp Türkiye'yi ilgilendiren haberleri aslına uygun Rusça'dan Türkçe'ye çevireceklerini anlatan Usta, bu amaçla TTK'da görevli Prof. Dr. Enis Şahin ve Ankara Üniversitesi'nden Prof. Dr. Mesut Çapa ile proje hazırlayacaklarını ifade etti.

Daha sonra tercümesi yapılan haberleri değerlendirerek kitaba dönüştüreceklerini dile getiren Usta, şöyle konuştu:

"Rusların Trabzon'a kalıcı amaçla geldiğini, Rus ordusunun neler yaptığını, hangi tedbirleri aldığını, şehri nasıl yönettiğini, buradaki mülkiyet kayıtları üzerinde ve demografik yapıyla ilgili ne gibi çalışmalar yaptığını ve nasıl veriler topladıklarını biliyoruz. Türkiye'ye getirdiğimiz dijital kopyaları inceledikten sonra da bu verileri ne amaçla kullandıklarını ya da kullanmayı düşündüklerini anlayacağız. Yani Trabzon'un kayıp 2 yılında ne olup bitmişse bunları ortaya çıkarıp üzerinde çalışacağız. Bildiklerimizden başka yeni bilgilere ulaşacağımızdan kuşkumuz yok. Kısacası, olayın gizemi, tercümeden sonra ortaya çıkacak" dedi.

-Kaçırılan tarihi eserlerin izi sürülüyor-

Rus işgali yıllarında Trabzon, Gümüşhane, Rize ve Artvin'den Rusya'ya bir çok el yazması, resmi kayıt, vakfiye kayıtları ve kiliselerdeki freskler gibi tarihi eserler kaçırıldığını söyleyen Usta, "Gazetede, kaçırılan eserlerle ilgili haberlere veya kayıtlara rastlayabiliriz" dedi.

Usta, söz konusu yıllara ait yazılardan yöreden ciddi manada kaçakçılık yapıldığını, kaçakçılığın bazı Rus subaylarınca yapıldığını ve kaçırılan eserlerin bazılarının Batum civarında satıldığının bilindiğini dile getiren Veysel Usta, Rus ordusunun bu kaçakçılıklarla ilgili bazı soruşturmalar yaptığını ve Trabzon'da jandarma komutanlığı yapan Rus Albay Dınga'nın kaçakçılıktan ceza alıp hapse konulduğunu anlattı.

Tercümesi yapılacak gazetede bu konuda da bilgilere rastlayabileceklerine dikkati çeken Veysel Usta, şunları ifade etti:

"Gazetede, kaçırılan eserlerle ilgili ayrıntılı bilgiye ulaşabiliriz. Kısa süre önce yöreden Rusya'ya götürülen eserlerin geriye getirilmesi için milletvekili Özak'ın çabasıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve Başbakanlık nezdinde girişimde bulunuldu. Benden de yöreden Rusya'ya nelerin götürüldüğü hakkında bilgi istendi. O listeyi hazırlarken bu gazeteden çıkacak bir kayıt listeyi genişletebilir."

Muhabir: Tuncay Bekar

Yayıncı: Murat Kaban - TRABZON