Dünya'nın Neden Halkası Yok?

Spacemag Türkiye'nin sevilen köşesi 'Biliyor Musun' için Berkay Akıncı sordu, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü'nden araştırma görevlisi Ekrem Murat Esmer yanıtladı.

Carl Sagan'ın 'Yıldızlardan Yapıldık' sözünün doğruluk payı var mı?

Çok büyük kütleleri yıldızlar hızlı yaşıyorlar. Bu yıldızların enerji mekanizmaları farklı ve verimli gerçekliyor.  Burada büyük kütleli atomları oluşturuyorlar. Bunlar birkaç on milyon yıl içerisinde süpernova gerçekleşiyor ve uzaya dağılıyor. Bu madde daha ağır elementlerce zenginleşmiş oluyor. Daha önce sadece hidrojen ve helyumdan oluşan bir buluta süpernova girince bu bulutu zenginleşmiş oluyor. Bu bulutun içinde yeni bir süpernova gerçekleşirse tekrar zenginleşiyor. Dünyamıza baktığımızda zenginleştirilmiş element olduğunu biliyoruz. Carl Sagan bu çıkarımı yaparken Güneş'i oluşturan madde daha önce birkaç yıldız nesli tarafından zenginleşmiş bu yıldızlar patlamış ardından Güneş sistemimizi oluşturmuş ardından bizi oluşturuyor etrafımızda gördüğümüz her şeyi oluşturuyor. Dolasıyla yıldız tozuyuz demek anlamlı.

Yıldızların ve gezegenlerin isimleri neye göre belirleniyor?

Güneş Sistemi'ndeki gezegenler mitolojik isimlerden gelmekte. Yıldızların isimleri Arap astronomlar tarafından verilmiş isimler. Hikayelere dayandırarak yapılmış. Bu tür isimlendirmeler parlak yıldız için yapılmış. Artık isimlendirmelerde özel isim kullanmıyoruz. Katalog andırma yapıyoruz. Örnek olarak meşhur olan H.D kataloğu Hd1206 atıyorum ama böyle bir yıldız vardır. Bu katalogda yıldıza dahil koordinat gibi bilgiler içeriyor. Astronomların ilgilendiği yıldızların isimleri olmuyor pek.

Para vererek yıldıza isim verme olayı yok o zaman…

Tamamen kandırmaca.

Yıldız koordinatları nasıl belirleniyor?

Coğrafi koordinatlarından gideceksek iki tane düzleme sahibiz birisi Dünyanın Ekvatoru bir diğeri başlangıç meridyeni iki yönlü açı belirlediğimizde aynı kolumuzla bir yeri göstermek gibi. Ufuk düzleminden bakıyoruz. Buna Gök Ekvatoru diyoruz ve bütün uzaya gittiğiniz hayal ediyoruz. Bir de Koç Noktası adında Güneş'in 21 Mart'ta bulunduğu noktayı da temel alıyoruz.

Yeni bir yıldız ve gezegen keşfedildiğinde ilk olarak ne yapılıyor?

Keşfinin onaylanması gerekir. Farklı yöntemler kullanıyor. Birisi geçiş yöntemidir. En yaygın yöntem yıldızdan gelen ışığı renklerine ayırarak karanlığı buluyoruz. Sonrasında isim veriyoruz. Yıldızda bir gezegen bulursak yıldızının isminin yanına küçük b harfini koyuyoruz. Bulunmuş bir yıldızın etrafında bir yıldız bulunuşa büyük b harfini kullanıyoruz.

Isı birimi olarak neden Kelvin kullanıyor?

Aslında santigratta kullanabilirsiniz. Kelvin'in avantajı var. 0 Kelvin demek evrende var olan en düşük enerji seviyesi demek, bu çoğu koşulda mümkün olmuyor. Fiziksel bir sınırlanması bu yüzden avantaj. Santigrat için atmosfere ihtiyaç duyuluyor evrende geçerliği yok.

Geçen gördüğümüz kayan cisimler yıldız mı?

Hareket eden cisimlerin bir kısmı meteor olabilir. Bu hızlı hareketlerden dolayı sürtünmeye dayanamayıp atmosferde yok oluyorlar.  Bazen gördüğümüz cisimler Dünya'nın etrafında gördüğümüz yapay uydular olabiliyor.

Başka gezegenlerde atmosfer var mı?

Güneş Sistemi'ndeki gaz devleri Neptün, Satürn ve Uranüs gibi gezegenler sadece atmosfer. İçinde gaz basıncı o kadar çok yoğun ki ayak basacak yer yok. Venüs'te çok kalın bir atmosfer var. Merkür, Güneş'e çok yakın bu yüzden yok. Mars'ta çok ince bir atmosfer var.

Gezegenlerin halkası nasıl oluşuyor? Dünya'mızın neden halkası yok?

Güneş Sistemi'ndeki bulunan cisimlerin çok yakın şekilde yerleştirilmesiyle oluşuyor. Asteroitler gaz devlerin yakınlarında bulunduğu zaman parçalanmaya başlıyor. Bu parçalanma sonucu asteroidin materyali halka şekli oluşuyor.

Elon Musk'ın 'Evren simülasyondur' sözü doğru mu?

Astronomlar olarak bu söze pek rağbet etmiyoruz.

Akşama... Uzayda zaman Dünya'dan farklı mı?