Skualen nedir, nelerde bulunur? Corona virüsünün çaresi skulaen zeytinde var mı? Bitkisel Skualen nedir? Skualen neye iyi gelir?

Almanya'nın 2009 yılında domuz gribi aşısı geliştirirken benzer bir yöntem uyguladığı ve skualen elde etmek için köpekbalıklarını kullandığı aktarıldı. Peki, Skualen nedir, nelerde bulunur? Corona virüsünün çaresi skulaen zeytinde var mı? Bitkisel Skualen nedir? Skualen neye iyi gelir?

SKUALEN NEDİR, NELERDE BULUNUR?

Bir isoprenoid bileşeni olan skualen (C30H50), karaciğer ve deride sentezlenir ve köpek balığı karaciğeri ile zeytinyağı en önemli kaynaklarındandır. Skualen emülsiyonları aşılarda adjuvan olarak, kanser ve diğer bazı hastalıkların tedavisinde koruyucu ve önleyici etkileri nedeniyle, ilaç ve gen taşıyıcısı olarak çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Türkiye'nin 2014 yılında skualen üretiminde dünya 4.sü olmasına karşın ülkemizden bu bileşiğin etkisi ile ilgili araştırma bulunmamaktadır. Araştırmalar zeytinyağı üretiminde ön planda olan İspanya ve İtalya kökenlidir. Skualenin özellikle kanser ve diğer hastalıklardaki koruyucu ve önleyici etkilerine yönelik yapılan araştırmalar antioksidan ve antitümör etkilerine ilişkin iki ana konudadır. Antioksidan araştırmalar arasında ülseratif kolit, miyokard infarktüsü, Parkinson hastalığı, ilaç ve radyoterapi yan etkileri üzerinde etkinliği bulunmaktadır. Antitümör etkileri ise kolon, akciğer, meme, nöroblastom, deri kökenli skuamöz hücreli karsinom alanlarında araştırılmıştır. Bu derleme skualen hakkında kapsamlı bilgi sunmakta, çalışmaların laboratuvar ve patolojik metodoloji ve sonuçlarını içermektedir. Birçok alanda etkinliği henüz araştırılmamış olan skualenin özellikle önemli bir üretici olan Türkiye için önde gelen bir araştırma konusu olması gerektiği görülmektedir.

SKUALEN NEYE İYİ GELİR?

Skualen endojen kolesterol sentezinde yer alan 6 izopren alt ünitesinden oluşan triterpen bileşiği olup, 2 molekül farnezil pirofosfatın NADPH aracılı redüksiyon tepkimesi ile kondanse olarak oluşur (1). 1916'da Tsujimoto'nun köpekbalığı karaciğerinden C30H50 formülüne sahip hidrokarbon bileşiğini izole edip, "squalene" ismini verdikten sonra, skualenin farelerde sentezlenebildiği ve fare karaciğerinde de bulunduğu saptanmıştır (2). Skualen; vitamin A, ß karoten, koenzim Q10, E vitamini, K vitaminine benzer yapıda olan isoprenoid bileşiğidir. 6 çift bağ içerir, güçlü radikal temizleme kapasitesine sahiptir ve deriyi lipid peroksidasyonunun zararlı etkilerinden korur (3). "Skualan" ise sebase gland sekresyonlarında doğal olarak bulunan, skualen'in komplet hidrojenizasyonu ile oluşan satüre formudur ve radikal temizleme kapasitesine sahip değildir. Skualen köpekbalığı karaciğeri dışında doğada buğday tohumu, pirinç kabuğu, zeytinyağı, palm yağında bulunan bir bileşiktir (4). Özellikle zeytinyağı %0,7'lik oranla skualeni yüksek oranda içerir (5). İnsanlarda skualen karaciğer ve deride sentezlenir, kanda VLDL ve LDL ile taşınır, ve sebase bezlerden yüksek oranlarda sekrete edilir (6). Skualen emülsiyonları aşılarda adjuvan olarak, kanser ve diğer bazı hastalıkların tedavisinde protektif ve preventif etkileri nedeniyle, ilaç ve gen taşıyıcısı olarak çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Biz skualen ile ilgili bu derleme yazısında özellikle kanser ve diğer hastalıklardaki koruyucu ve önleyici etkileri üzerine yapılan çalışmalara odaklanacağız. Türkiye zeytinyağı ve bununla bağlantılı olarak da skualen üretiminde 2009'da 147 bin tonla 7. sıradayken, takip eden yıllarda üretimi artırarak 2014 yılında yıllık 180 bin tonla 4.sıraya yükselmiştir (7). Önemli bir noktada bulunmakla birlikte ülkemizden bu alanda hastalıklar üzerine bu bileşiğin etkisi ile ilgili araştırma bulunmamaktadır. Araştırmalar zeytinyağı üretiminde ön planda olan İspanya ve İtalya kökenlidir.

Son yıllarda skualenin kanser hücrelerinde inhibisyon ve kanserden koruyucu etkisine odaklanan birçok in vitro ve deneysel hayvan çalışması bulunmaktadır. Bu alanda yapılmış araştırmalar kolon, deri, akciğer ile ilişkili olup tümü deneysel araştırma niteliğindedir. Aberrant kriptik fokus (ACF) APC ve RAS mutasyonları içerebilen, kolon kanserli hastaların kolon mukozalarında saptanan erken preneoplastik bir lezyondur (25). Aberant kriptler çevredeki normal kriptlerden artmış büyüklükleri, hücrelerin lamina- bazal yüzleri arasındaki artmış uzaklık ve belirgin perikriptal zonları ile ayrılırlar (26). Bu çalışmada ACF'leri değerlendirmede kullanılan parametreler ışık mikroskobunda bu foküslerin varlığı ve multiplitesidir. Kript multiplitesi her fokustaki kript sayısı ve bunların 3, 4 veya 4'ten fazla ACF içermelerine göre kategorize edilmiştir. Azoksimetan ile indüklenmiş kolonda aberrant kriptik fokus (ACF) deneysel hayvan modelinde %1 içerikli skualen diyeti uygulanmış erkek sıçanlar, kontrol grubu ile karşılaştırıldığında total ACF/ kolon sayısında ve her odaktaki aberrant kript multiplitesinde anlamlı bir azalma saptanmıştır (26). Smith ve ark.nın diyetsel zeytinyağı ve skualenin farelerde akciğer tümörogenez üzerine etkisini araştıran çalışmada, 4-(metilnitrosamino)-1-(3-piridil)-1-butanon (NNK) (103 mg/kg, i.p.) ile akciğer tümörogenezi indüklenmiş ve gruplar %5'lik mısır yağı (kontrol), %19.6 zeytinyağı ve %2'lik skualen ile beslenmelerine göre karşılaştırılmıştır. Sigara spesifik nitrozaminler olan NNK (nitrosonornikotin) ve N9 sigara içimi sırasında nikotinin nitrozasyonu ile oluşurlar ve sigara ilişkili kanserlerde önemli bir role sahip oldukları düşünülmektedir. NNK laboratuvar hayvanlarında en potent akciğer karsinojenidir (27). NNK'nin karsinogenezi indüklenmesi için P450 enzimleri ile metabolik olarak aktif hale gelmesi gerekmektedir (28). NNK uygulanmasından 3 hafta önce gruplar, gruplara eşleştirilen diyetler uygulanmış ve NNK uygulamasından 16 hafta sonra da aynı diyetlere devam edilmiş ve bütün gruplarda akciğer tümörü geliştiği saptanmıştır. Tek doz NNK (103mg/ kg) uygulanımı sonrası kontrol grubu+ NNK uygulanan grupta akciğer tümör insidansı %100, tümör multiplitesi 16 tümör/ fare ve tümör volümü 1.84 mm3 olarak bulunmuştur. Diyetsel zeytinyağı ve skualen uygulaması tümör insidansı üzerine anlamlı bir etki yaratmamakla birlikte, multiplitesi ve volümünü anlamlı bir şekilde (p<0,05) azaltmıştır. (zeytinyağı ile %46- 58, skualen ile %33-47). Bu sonuçlar zeytinyağı ve skualenin akciğer tümörlerinin gelişimini ve büyümesini azalttığını desteklemiştir. Histopatolojik analizlerde skualenin akciğer hiperplazisini (%70), zeytinyağı ve skualenin akciğerde adenom formasyonunu (%34 ve %52) anlamlı bir şekilde azalttığı görülmüştür. Kimyasal olarak indüklenen deri kanseri deneysel modelinde, 50 dişi farede deri tümörü oluşumu indüklenmiş ve devam ettirilmiştir. Farelerin her bir grubu mineral yağı, %5'lik skualen ve Roideks (skualen, A vitamini, E vitamini ve aloe-veradan oluşan formülasyon) ile tedavi edilmişlerdir. Tümörojenik kimyasal maddenin uygulamasından 13 hafta sonra tümör insidansları mineral yağı, skualen ve roideks için sırası ile %33, %27 ve %20 olarak gözlenmiştir. Roideks uygulanan hayvanlarda tümör multiplitesi skualen uygulanan gruba göre 2.8 kat, mineral yağı uygulanan gruba göre ise 3 kat daha az bulunmuştur. Tümör regresyonunu karşılaştırmak amacıyla eşit tümör sayısına sahip fareler 2 gruba bölünmüş ve bir gruba roideks diğer gruba mineral yağı uygulanmıştır. Roideks uygulanan grupta tümör sayısında %33.34 oranında gerileme izlenirken, mineral yağı uygulanan grupta ise %3.44 oranında gerileme izlenmiştir.