Füniküler hattı nedir, nerelerde var? Modern şehir ulaşımının yeni yüzü

Fünikülerler, modern toplu taşıma sistemlerinin gözdesi haline gelmiştir. Bilinen en eski füniküler örneklerinden biri, 15. yüzyılın başlarında Avusturya'nın Salzburg şehrinde bulunan Hohensalzburg Kalesi'nde yapılmıştır. Türkiye'de ise İstanbul'da Tünel ve Kabataş-Taksim füniküler hatları, Ankara'da Ankaray hattı ve diğer şehirlerde de Bursa Teleferik, Trabzon Sümela Manastırı'na ulaşan füniküler ve Antalya'da bulunan Tahtalı Dağı Teleferik gibi füniküler hatları bulunmaktadır. Füniküler hattı nedir, nerelerde var? Füniküler hattı nerede var?

FÜNİKÜLER NEDİR?

Füniküler, dikey yönde çalışan, raylar üzerinde ilerleyen ve genellikle bir dağın yamaçlarını veya şehir merkezini taşıyan bir ulaşım aracıdır. Diğer bir deyişle, bu sistemler dik bir açıyla hareket ederek yolcuları hızlı ve güvenli bir şekilde yukarı veya aşağı taşır. Bugün, Fünikülerler dünyanın birçok yerinde şehirlerin sembolü haline gelmiştir.

FÜNİKÜLERİNTARİHİ NEDİR?

Bilinen en eski füniküler örneklerinden biri, 15. yüzyılın başlarında Avusturya'nın Salzburg şehrinde bulunan Hohensalzburg Kalesi'nde yapılmıştır. Kardinal Matthäus Lang tarafından 1515 yılında inşa edilen bu fünikülerde insan veya hayvan gücü kullanılmış ve tahta raylar kullanılmıştır. Daha sonraki dönemlerde, 1777 yılında İngiltere'nin Country Tyrone kentinde su gücüyle çalışan ve halatlar yardımıyla çekilen bir füniküler inşa edildi ve 1830 yılında faaliyete geçirildi.

Fünikülerlerin gelişimi, 19. yüzyılın ortalarına doğru büyük ilerlemeler kaydetti. George Stephenson, 1825 yılında yüzde 1:50 eğime sahip bir yamaçta buhar gücüyle çalışan bir makineyi füniküler sistemine adapte etti. İnsan taşıyan ilk füniküler, 1861 yılında İtalya'nın Dusino şehrinde inşa edildi. Daha sonra 1862 yılında Fransa'nın Lyon şehrinde ikinci bir örnek daha yapıldı. 1873 yılında ise San Francisco, ABD'de dünyanın ilk kentsel füniküleri, "kablolu araç" olarak adlandırılarak hizmete girdi. İstanbul, Türkiye'de ise 1875 yılında "Tünel" adı verilen yer altı füniküleri hizmete girdi. Bu dönemde tahrik genellikle buhar gücü ile sağlanmaktaydı.

Daha sonraki yıllarda elektrikli füniküler sistemlerin gelişimi hız kazandı. 1877 yılında İsviçre'nin Lausanne şehri ile Ouchy arasına inşa edilen füniküler, Avrupa'da elektrikle çalışan ilk yer altı füniküleri oldu. Ayrıca ABD'de 1893 yılında Great Incline Funicular adıyla kurulan elektrikli bir sistem, 1067 metre yükseklik farkını %60'a kadar varan eğimlerde taşıma yapabiliyordu.

FÜNİKÜLER NASIL ÇALIŞIR?

1- Temel Yapı ve İşleyiş

Fünikülerler, genellikle iki karşılıklı hareket eden araçtan oluşur. Bu araçlar, raylar üzerinde birbirine zıt yönde hareket ederler. İki araç arasındaki dengeyi sağlamak için ağırlık dengesi ve tekerlek sistemi önemlidir.

2- Dişli ve Raylar

Fünikülerler, raylar üzerinde ilerlerken aynı zamanda dişli bir sisteme sahiptir. Bu dişli sistem, aracın raylara sıkıca tutunmasını sağlar ve dik yamaçlarda bile güvenli bir şekilde ilerlemesini sağlar.

3- İstasyonlar ve İşletme Sistemi

Füniküler hatları genellikle iki istasyon arasında çalışır. İstasyonlarda araçlar durur ve yolcular biniş ve iniş yapar. Modern füniküler sistemleri genellikle otomatik olarak çalışır ve istasyonlar arasındaki mesafeye göre belirlenen bir zaman aralığında hareket ederler.

TÜRKİYE'DE FÜNİKÜLER HATLARI

F1 Taksim-Kabataş Füniküler Hattı

F4 Boğaziçi Üniversitesi/Hisarüstü-Aşiyan Füniküler Hattı

DÜNYADAN İLGİNÇ FÜNİKÜLER ÖRNEKLERİ

• Hong Kong - Victoria Peak Tram

Hong Kong'un sembollerinden biri olan Victoria Peak Tram, şehrin nefes kesen manzaralarını sunan bir füniküler sistemidir. Dik yamaçları tırmanarak Victoria Tepesi'ne çıkan bu tramvay, turistlerin ve yerlilerin ilgisini çekmektedir.

• İsviçre - Stoosbahn

İsviçre Alpleri'nde bulunan Stoosbahn, dünyanın en dik füniküler hattına sahiptir. Dağın zirvesine doğru tırmanan bu sistem, sadece etkileyici bir mühendislik başarısı değil, aynı zamanda muhteşem manzaralar da sunar.

• ABD - Angels Flight

Los Angeles, ABD'de bulunan Angels Flight Füniküler hattı, tarihi önemi ve şehir içi ulaşımdaki rolü ile dikkat çeker. Küçük ölçekli olmasına rağmen, şehirdeki simgesel önemi nedeniyle birçok kişi tarafından kullanılır.

TÜRKİYE'DEKİ FÜNİKÜLER ÖRNEKLERİ NELERDİR?

• İstanbul'daki Füniküler Hatları

İstanbul, Türkiye'nin en büyük şehri olması nedeniyle füniküler hatlarının da bulunduğu bir merkezdir. Tünel ve Kabataş-Taksim füniküler Hattı gibi hatlar, şehir içi ulaşımda önemli bir rol oynamaktadır.

• Ankara'da Fünikülerler

Ankara, Başkent olarak füniküler sistemlerini de kullanmaktadır. Ankaray hattı, metro sistemine entegre bir şekilde çalışan füniküler hatlarından biridir.

• Diğer Şehirlerdeki Örnekler

Türkiye'nin farklı şehirlerinde de füniküler hatları bulunmaktadır. Bursa Teleferik, Trabzon Sümela Manastırı'na ulaşan füniküler ve Antalya'da bulunan Tahtalı Dağı Teleferik bunlardan sadece birkaçıdır.