4 Halife (Hulefâ-yi Râşidîn) kimlerdir? 4 Dört Halife isimleri nedir hangi tarihlerde yaşamıştır? 4 Halife döneminde gerçekleşen olaylar konu anlatımı

İslâm tarihinde Resûl-i Ekrem'in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir'e biat edilmesiyle başlayan, daha sonra Hz. Ömer ve Osman'ın hilâfetleriyle sürüp Hz. Ali ile sona eren döneme Hulefâ-yi Râşidîn devri denilir. 4 Halife (Hulefâ-yi Râşidîn) kimlerdir? 4 Dört Halife isimleri nedir, hangi tarihlerde yaşamıştır? 4 Halife dönemi konu anlatımı! 4 Halife döneminde yapılan savaşlar hangileridir? 4 Halife dönemi hakkında bilgiler sizlerle...

4 HALİFE (HULEFÂ-Yİ RÂŞİDÎN) KİMLERDİR?

Hz. Muhammed (Sallallahualeyhivesellem)'in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir (r.a.)'e biat edilmesiyle başlayan, daha sonra Hz. Ömer (r.a.) ve Hz Osman (r.a.)'ın hilâfetleriyle sürüp Hz. Ali (r.a.) ile sona eren döneme Hulefâ-yi Râşidîn devri veya 4 Halife dönemi denilir.

4 Halife'nin isimleri sırasıyla:

• - Hz. Ebu Bekir (radıyallahuanh)
• - Hz. Ömer (radıyallahuanh)
• - Hz. Osman (radıyallahuanh)
• - Hz. Ali (radıyallahuanh)

4 Halife'nin halifelik tarihleri:

• - Hz. Ebu Bekir (radıyallahuanh) - (632-634)
• - Hz. Ömer (radıyallahuanh) - (634 - 644)
• - Hz. Osman (radıyallahuanh) - (644 - 656)
• - Hz. Ali (radıyallahuanh) - (656-661)

4 HALİFE DÖNEMİNDE GERÇEKLEŞEN OLAYLAR NELERDİR?

4 Halife döneminde birçok olay gerçekleşmiştir. En önemli olayları sizler için derleyelim.

Hz. Ebu Bekir (r.a.) Döneminde Gerçekleşen Olaylar

• - İlk halife,
• - Cennetle müjdelenen on kişiden biri,
• - Hicrette peygamberin yol arkadaşıdır,
• - Yalancı peygamberler sorunu çözen, (RiddeHarekatı)
• - Yermük zaferi ile Arabistan dışında ilk Bizans'a karşı üstünlük sağlandı.
• - Sahabelerin ölmesi ve ayetlerin yazıların silinmesi üzerine bir heyet toplanarak ayetler bir araya getirilmiştir.
• - Böylelikle peygamber sonrası oluşabilecek olumsuzluklar ortadan kaldırıldı. Zekât vermeyenlere karşı mücadele edildi. Ayetler toplanarak kitap haline getirildi.

Hz. Ömer (r.a.) Döneminde Gerçekleşen Olaylar

• - İlk defa kadı ataması yapılmıştır,
• - Eyaletlere maaş alan valiler atanmıştır,
• - İran, Irak, Suriye,Mısır, Kudüs ve Azerbaycan fethedilmiştir,
• - İlk defa Türklerle komşu olunmuştur,
• - Ikta sistemi ilk defa uygulanmaya başladı,
• - Askeri posta teşkilatı kuruldu,
• - Sürekli ordu oluşturulmuştur,
• - Hicri takvim kullanılmaya başlandı,
• - Teravih namazı toplu kılınmaya yeniden başladı,
• - İranda hüküm süren Sasani devletine son verilmiştir. Sasaniler ileKöprü Savaşı 634, Kadisiye Savaşı, 636, Celula Savaşı 637, Nihavend Savaşı 642
• - Doğu Roma İmparatorluğunda ise Ecnadeyn savaşı ile Suriye alınmıştır
• - Cünd adı verilen ordugâh şehirleri kurulmuştur.

Hz. Osman (r.a.) Döneminde Gerçekleşen Olaylar

• - İslam dünyasında ilk defa huzursuzluklar başladı. (Bunun temel sebebi ise Hz. Osman'ının kendi soyundan olanları önemli görevlere getirdiği iddiasıdır.)
• - Kur'an-ı Kerim çoğaltılarak Basra, Şam, Mekke, Küfe ve Mısır gibi önemli eyaletlere gönderildi,
• - Kıbrıs adası Muaviye tarafından fethedilmiştir,
• - İlk deniz zaferiZatü'sSavari,Doğu Roma İmparatorluğuna karşı kazanılmıştır.
• - Hazar Türkleri ile mücadele bu dönemde başlamıştır. Harezm ve Horasan bölgesi akınlar düzenlenmiştir.

Hz. Ali (r.a.) Döneminde Gerçekleşen Olaylar

• - Hz. Ali dönemi huzursuzlukların savaşa dönüştüğü dönem olmuştur.
• - Hz. Ayşe'nin önderliğindeki Mekke grubu ile Hz. Ali grubu arasında Cemel Savaşı yapılmıştır. (656)
• - Müslümanlar arasında yapılan bu ilk savaşı Hz. Ali kazanmıştır. (Savaşın temel sebebi Hz. Osman'ın katillerinin bulunmasında Hz. Ali'nin ağır davrandığı iddiasıdır.)
• - Muaviye'nin başını çektiği Şam grubu ile Hz. Ali grubu arasında Sıffin Savaşı yapılmıştır, 657
• - Hakem Olayı'ndan sonra Müslümanlar gruplara ayrılmıştır,
• - Hz. Ali'ye, Hz.Muaviye'ye inananlar ve Hariciler
• - Hz. Alinin ölümüyle birlikte dört halife dönemide sona ermiştir,
• - Döneminde devletin başkenti Küfe'dir.

NOT = 4 Halife döneminde birçok olay gerçekleşmiştir. Fakat biz en önemli olayları haberimize ekledik.

Kaynak : EBA

HULEFAYİ RAŞİDİN DÖNEMİ NEDİR? 4 HALİFE DÖNEMİNDE NELER OLDU?

İslâm tarihinde Resûl-i Ekrem'in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir'e biat edilmesiyle başlayan, daha sonra Hz. Ömer ve Osman'ın hilâfetleriyle sürüp Hz. Ali ile sona eren döneme Hulefâ-yi Râşidîn devri denilir.

Hulefâ halîfe kelimesinin, râşidîn ise "doğru yolda olan, doğruya ve hakka sımsıkı sarılan, kemale ermiş" anlamındaki râşid kelimesinin çoğuludur. Bu döneme söz konusu adın verilmesinin sebebi sahâbîden İrbâd b. Sâriye'nin rivayet ettiği, sünnetine uymanın ve bunun sınırlarını râşid halifelerin sünnetini de içine alacak şekilde genişletmenin gerekliliğini belirten Hz. Peygamber'in uzun bir hadisiyle açıklanmaktadır. Bu hadiste Resûlullah kendisinden sonra yaşayacaklara hitaben, "Herhangi bir ihtilâfla karşılaştığınızda size düşen görev, benim sünnetime ve hulefâ-yi râşidînin sünnetine uymaktır" demiştir (Müsned, IV, 126, 127; Dârimî, "Mu?addime", 16; İbn Mâce, "Mu?addime", 6; Ebû Dâvûd, "Sünnet", 5; Tirmizî, "?İlim", 16). Hadiste geçen "hulefâ-yi râşidîn" tabirinden, ilk dört halifenin kastedildiğini kabul edenlerin yanında diğer müslüman imamların da bu gruba girdiğini ileri sürenler olmuş ve bunlardan bazıları Emevî Halifesi Ömer b. Abdülazîz'e "beşinci râşid halife" demiştir (Ebû Dâvûd, "Sünnet", 7; Beyhaki, I, 448; Zehebî, A?lâmü'n-nübelâ?, V, 130-131). Öte yandan yine Resûl-i Ekrem'e nisbet edilen, gerçek anlamda hilâfetin (hilâfetü'n-nübüvve) otuz yıl süreceği ve daha sonra saltanata dönüşeceği yolundaki hadisten hareketle (Müsned, IV, 273; V, 50, 220-221; Ebû Dâvûd, "Sünnet", 8; Tirmizî, "Fiten", 48) bazı Sünnî âlimler, Hz. Hasan'ı, babası Hz. Ali'nin ölümünden (40/661) hilâfeti Muâviye b. Ebû Süfyân'a bıraktığı güne kadar (25 Rebîülevvel 41/29 Temmuz 661) geçen süre için Hulefâ-yi Râşidîn'in beşincisi saymışlardır (Şevkânî, s. 606). Nitekim Emevî Devleti'nin kurucusu Muâviye'nin, halifeliğini resmî olarak Hakem Vak'ası'ndan veya Hz. Ali'nin ölümünün ardından açıkladığı şeklinde farklı rivayetler bulunmakla birlikte Sünnî görüş, onun halifeliğinin Hz. Hasan'ın kendisine biatından sonra geçerlilik kazandığı şeklindedir. Ancak yine de Hulefâ-yi Râşidîn'in sayısı, özellikle Sünnî İslâm dünyasında "dört halife" veya "dört seçkin dost" (çehâr yâr, çehâr yâr-i güzîn, çihâr dost) denilerek dört rakamıyla sınırlı tutulmaktadır. İlk iki halife Hz. Ebû Bekir ile Ömer birlikte zikredildiğinde "şeyhayn" tabiri kullanılmaktadır. Ehl-i sünnet'e göre ashap içinde en faziletli kimseler hilâfete geçiş sırasına göre Hulefâ-yi Râşidîn'dir.

Resûlullah'ın, biri vahiy yoluyla aldığı Kur'ân-ı Kerîm âyetlerini ve İslâm dininin esaslarını insanlara tebliğ etme ve öğretme, diğeri İslâm'ın ve Kur'an'ın esaslarını bizzat uygulama olmak üzere iki önemli görevi vardı. İkinci görevini yerine getirirken hicretten sonraki dönemde Medine'de kurmayı başardığı bir devletin başkanlığını yaptı. Fakat İslâm kaynakları, bugün bazı araştırmacıların Medine Şehir Devleti veya İlk İslâm Devleti dedikleri bu devlete bir ad koymadıkları gibi Hz. Peygamber için kullandıkları çeşitli isim ve sıfatların yanında onun devlet başkanı olduğunu gösteren bir unvan veya sıfata da yer vermemişlerdir. Vefatıyla birlikte Resûl-i Ekrem'in ilk görevi sona erdi ve son peygamber olduğu için de yerine Allah tarafından bir başkası gönderilmedi. Ancak ikinci görevi devam edecekti ve bunu kimin yerine getireceğini ümmeti belirlemek zorundaydı. Bu sebeple vefatının müslümanlar üzerinde bıraktığı büyük üzüntü ve şaşkınlık sürerken onun yerine devletin başına kimin geçeceği tartışması hemen başladı ve seçilen Hz. Ebû Bekir'e, Resûlullah'ın bu ikinci görevini yüklenmesinden dolayı "halîfetü resûlillâh" unvanı verildi; aslında bu unvan devlet başkanlığına yani emirliğe tekabül ediyordu. Daha sonra ilk müslümanlar, önceleri "halîfetü halîfeti Resûlillâh" diye hitap ettikleri ikinci halife Hz. Ömer'e "emîrü'l-mü'minîn" demeye başladılar ve bu unvan diğer râşid halifelerle birlikte onların arkasından gelen Emevî ve Abbâsî halifelerine de verildi.

Hz. Peygamber'in vefat ettiği gün Medineli Evs ve Hazrec kabilelerinin ileri gelenlerinden bazı kimseler Sakifetü Benî Sâide denilen hurmalıkta toplanarak içlerinden birini devlet başkanı seçmek istediler. Çünkü Kur'ân-ı Kerîm'de devlet başkanının nasıl belirleneceği konusunda bir usul gösterilmemiş, ayrıca genel olarak kabul edilen görüşe göre Resûl-i Ekrem de vefatından sonra devletin başına kimin geçeceği hakkında bir şey söylememişti. Medineli müslümanlar bu hususta kendilerini yetkili görüyorlardı. Zira onlar Medine'nin yerlileriydi ve hicretten önce de bu şehirde yaşıyorlardı. Çoğunluğunu Mekkeli muhacirlerin teşkil ettiği diğer müslümanlar ise buraya sonradan gelmişler ve yanlarına sığınmışlardı. Dolayısıyla Resûlullah vefat edince riyâsetin kendi hakları olduğunu düşünmeye başladılar ve toplantıda bu makama Sa'd b. Ubâde'yi aday gösterdiler. Sa'd b. Ubâde Hazrec kabilesinin reisiydi ve devlet başkanlığının ensarın elinde bulunmasını istediği için teklifi kabul etti. Yaptığı konuşmada ensarın İslâmiyet'i benimsemek ve korumak suretiyle fazilet kazandığını, Kureyşliler'in Hz. Peygamber'e eziyet ettiğini anlattı. Ensardan bazı kimseler ise Sa'd'ın riyâsetini uygun bulmuyorlardı. Ayrıca onlardan bir kısmı, muhacirlerin bu duruma rıza göstermemesinin muhtemel olduğunu söyleyerek konunun başka yönlerine de dikkat çektiler. Bu arada Kureyş'ten bir emîr, ensardan bir emîr seçilmesini teklif edenler de oldu. O sırada Hz. Ömer ensarın toplandığını öğrendi ve Ebû Bekir'e durumu bildirdi; Ebû Ubeyde b. Cerrâh'ı da yanlarına alarak toplantı yerine gittiler. Burada uzun bir konuşma yapan Hz. Ebû Bekir, Resûlullah'ın kabilesine mensup olan muhacirlerin ona ilk önce iman ettiklerini ve kendisine yardımda bulunduklarını, çeşitli eziyet ve işkencelere dayandıklarını anlattıktan sonra Hz. Peygamber'in dostları ve akrabaları sıfatıyla emirliğin onların hakkı olduğunu söyledi. Bu arada ensarın faziletlerini dile getirip İslâmiyet'e ve Resûl-i Ekrem'e yaptıkları hizmetlerin inkâr edilemeyeceğini, ilk muhacirlerden sonra en şerefli kimselerin ensar olduğunu belirtti ve Hz. Ömer ile Ebû Ubeyde'den birini halife seçmelerini istedi. Ancak onlar, "Allah'a andolsun ki sen sağken bu görevi üzerimize alamayız. Çünkü sen ilk muhacirlerin en meziyetlisi, hicret sırasında mağarada bulunan iki kişiden birisi ve namaz kıldırmakta Resûlullah'ın halifesisin; uzat elini sana biat edeceğiz" diyerek ona doğru yürüdüler. Bu sırada ensardan Beşîr b. Sa'd onlardan önce davranarak Hz. Ebû Bekir'e biat etti. Onun arkasından Sa'd b. Ubâde hariç orada bulunanların hepsi, ertesi gün de Mescid-i Nebevî'de Medine'deki müslümanların büyük bir kısmı biat etti. Hz. Ali ile diğer bazı sahâbîler ise daha sonra biat etmişlerdir. Böylece Hz. Ebû Bekir Medine'deki müslümanların büyük bir çoğunluğunun biat etmesiyle halife seçildi.

Hulefâ-yi Râşidîn dönemi İslâm tarihi bakımından birçok yönüyle büyük bir önem taşımaktadır. Bunların ilki, dört halifeden her birinin hilâfete geliş usulünün farklı şekilde olmasıdır. Hz. Ebû Bekir, 13 yılı Cemâziyelâhir ayının başında (Ağustos 634) namaza çıkamayacak derecede rahatsızlanıp ölümünün yaklaştığını anlayınca imamlık görevini Hz. Ömer'e bırakarak yerine onu halef tayin etmeye karar verdi. Bu düşüncesini Abdurrahman b. Avf, Osman b. Affân, Saîd b. Zeyd ve Üseyd b. Hudayr gibi ileri gelen sahâbîlerle tartıştı ve bu hususta Hz. Osman'a bir ahidnâme yazdırıp mühürledi; sonra da yanına Ömer ile Osman'ı alarak Mescid-i Nebevî'de halka şöyle hitap etti: "Sizin için halife seçtiğim kişiye razı olur musunuz? Bir yakınımı tayin etmedim. Allah'a andolsun ki bütün gücümle düşünüp taşındım ve sonuçta Ömer b. Hattâb'ı uygun buldum; onu dinleyin ve ona uyun." Orada bulunanların hepsi, "Duyduk ve itaat ettik" dediler.

Hz. Ömer, hiçbir ihtilâfın vuku bulmadığı bu şekildeki halef tayini usulüyle on yıldan fazla görev yaptıktan sonra Ebû Lü'lü' Fîrûz en-Nihâvendî tarafından Mescid-i Nebevî'de hançerle ağır bir şekilde yaralanınca yerine kimin geçeceği hususunda değişik bir usulün takip edilmesine karar verdi. Kaynaklarda, Hz. Ömer'in sağ olsalardı Ebû Ubeyde b. Cerrâh'ı veya Ebû Huzeyfe'nin âzatlısı Sâlim'i halef tayin edeceğini söylediği, ayrıca oğlu Abdullah'ı isteyenlere, "Bir evden bir kurban yeter" karşılığını verdiği, aslında yerine Abdurrahman b. Avf'ı düşünmesine rağmen onun bunu kabul etmediği söylenir. Hz. Ömer, aşere-i mübeşşereden hayatta kalan altı kişiye (Hz. Ali, Osman, Abdurrahman b. Avf, Sa'd b. Ebû Vakkas, Talha b. Ubeydullah, Zübeyr b. Avvâm) toplanıp aralarından birini halife seçmek üzere tâlimat verdi; oğlu Abdullah'ı da halife seçilmemek şartıyla oylamada başa baş kalınması halinde çoğunluğu sağlaması için bu heyete dahil etti. Heyet üyelerini bir yerde toplamakla Mikdâd b. Esved'i, seçim gerçekleştirilinceye kadar rahatsız edilmemelerini sağlamakla Ebû Talha el-Ensârî'yi, cemaate namaz kıldırmakla Suheyb-i Rûmî'yi görevlendirdi. Ayrıca heyet üyelerinin o sırada Medine'de bulunmayan Talha'yı üç gün bekledikten sonra karar vermelerini istedi ve onun bu karara uyacağına dair Sa'd b. Ebû Vakkas'tan taahhüt aldı. Hz. Ömer'in ölümü üzerine Mikdâd b. Esved heyet üyelerini bir evde topladı. Önce Abdurrahman b. Avf adaylıktan çekildi. Heyet üyeleri onu hakemlikle ve halkın görüşünü alarak seçimi sonuçlandırmakla görevlendirdiler. Bu arada Sa'd b. Ebû Vakkas ile Zübeyr b. Avvâm da adaylıktan çekildiler. Abdurrahman b. Avf, Medine'de bulunan muhacir ve ensarın ileri gelenleri, ordu kumandanları, şehre dışarıdan gelenler dahil pek çok kimse ile görüştü. Üç gün süren bu görüşmelerden sonra halkı Mescid-i Nebevî'de topladı; Hz. Ali'yi ve Osman'ı çağırıp onlara ayrı ayrı Allah'ın kitabına, resulünün sünnetine uyup uymayacaklarını ve daha önceki iki halifenin yolundan gidip gitmeyeceklerini sordu. Hz. Ali'nin "gücümün ve bilgimin yettiği kadar" cevabına karşılık Hz. Osman'ın tereddütsüz "evet" demesi üzerine heyet üyeleri Osman lehine oy kullandılar. Önce Abdurrahman b. Avf, sonra Hz. Ali, arkasından da Mescid-i Nebevî'deki müslümanlar Hz. Osman'a biat ettiler.

On iki yıl süren halifeliğinin son yıllarında ortaya çıkan karışıklıkların ardından Kûfe, Basra ve Mısır'dan Medine'ye gelerek günlerce evini kuşatan isyancıların Hz. Osman'ı şehid etmeleri üzerine sahâbîler Mescid-i Nebevî'de toplanarak yeni halifeyi seçmeye karar verdiler. Hz. Osman kendisinden sonra yerine geçecek birini belirlememişti. Muhacir ve ensarın ileri gelenleri Hz. Ali'nin halife olmasını istiyorlardı. Fakat Ali, kendisine yapılan bu teklifi hemen kabul etmek istemedi ve teklifi Talha ile Zübeyr'e yöneltti; ancak onlar da kabul etmediler. Sonuçta isyancıların da ısrarıyla Hz. Ali hilâfet makamına getirildi ve kendisine biat edildi.

İbn Mülcem adlı bir Hâricî'nin suikastı sonucunda ağır yaralanan Hz. Ali'den kendisinden sonraki halifeyi belirlemesi istendiğinde şu sözleri söyledi: "Hayır, sizi Resûlullah'ın bıraktığı halde bırakıyorum. Allah sizi Resûlullah'ın vefatından sonra birleştirdiği gibi birleştirir." Oğlu Hasan'a biat edilmesi hususundaki görüşü sorulunca da, "Bunu size ne emrederim ne de nehyederim; siz daha iyi bilirsiniz" dediği rivayet edilir. Hz. Ali'nin ölümünden sonra Kûfe'de Kays b. Sa'd'ın öncülüğünde Hz. Hasan'a biat edildiyse de Hasan, Muâviye b. Ebû Süfyân'ın ısrarı üzerine müslümanlar arasında yeni savaşların çıkmaması için bu görevi kendisine bırakmak zorunda kaldı.

Hz. Ebû Bekir'in ilk icraatı, Üsâme b. Zeyd'in kumandasında sefere hazırlanan orduyu göndermek olmuştur. Resûl-i Ekrem'in, Mûte Savaşı'nda şehid düşenlerin intikamını almak üzere hazırladığı ve Suriye'ye doğru göndermeyi planladığı ordu onun rahatsızlığı ve vefatı dolayısıyla yola çıkamamıştı. İrtidad hareketlerinden çekinen bazı sahâbîler, mürtedlerin Medine'ye saldırabileceklerinden endişe ettiklerini halifeye bildirerek bu seferden vazgeçmesini söylediler. Bazı sahâbîler de Üsâme b. Zeyd'in gençliğini ve tecrübesizliğini, ayrıca âzatlı bir kölenin oğlu olduğunu ileri sürerek onu değiştirmesini istediler. Hz. Ebû Bekir, bütün itirazları reddedip 1 Rebîülâhir 11 (26 Haziran 632) tarihinde orduya hareket emrini verdi. Üsâme atlı, kendisi yaya olarak bir süre yürüdükten sonra askerlere bir hitabede bulunup onlara Allah yolunda kâfirlerle savaşmayı, ganimet malına zarar vermemeyi, emirlere karşı gelmemeyi, çocukları, kadınları ve yaşlı insanları öldürmemeyi, meyve veren ağaçları kesmemeyi, manastırlara çekilmiş kimselere dokunmamayı tavsiye etti. Düşmanla karşılaşmayan ordu bazı âsi kabileleri yola getirdikten sonra geri döndü. Bu sefer, birçok kabile üzerinde Medine'nin gücünü göstermesi bakımından isabetli olmuş ve bazı kabilelerin irtidadını önlemiştir.

Hz. Peygamber'in vefatıyla başlayan hilâfet meselesinden sonraki en önemli konu irtidad hareketleridir. Resûlullah'ın bir peygamber olarak büyük başarı göstermesini kıskanan bazı maceraperest kimselerin onu taklit ederek peygamberlik iddiasında bulunmaları kendisi henüz hayatta iken başlamıştı. Kaynaklar, Yemen'de Esved el-Ansî ile Yemâme'de Müseylimetülkezzâb'ın peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkacaklarını haber veren bir hadisi kaydeder (Buhârî, "Menâ?ıb", 25, "Megazî", 70, 71, "Ta?bîr", 38; Müslim, "Rü?yâ", 21). Yemen'in nerede ise tamamına hâkim olan Esved'in, Hz. Peygamber'in emriyle mahallî valilerin ve yerli halkın karşı koyması sonucunda 8 Rebîülevvel 11 (3 Haziran 632) tarihinde öldürüldüğü ve bunu Resûl-i Ekrem'in vefatından bir gün önce haber verdiği, ancak buna dair bilginin Medine'ye daha sonra ulaştığı, Kays b. Mekşûh el-Murâdî'nin ise Esved'in isyanını devam ettirdiği ve Hz. Ebû Bekir döneminde ortadan kaldırıldığı bilinmektedir. Diğer taraftan bazı kabileler namaz kılacaklarını, ancak Medine'deki devlete zekât vermeyeceklerini bildirdiler. Bu arada Tuleyha b. Huveylid el-Esedî ile Secah adlı bir kadın da peygamberlik iddiasıyla ortaya çıktı. Peygamberlik iddia edenlerle savaşma konusunda bir ihtilâf bulunmamasına karşılık müslümanlar zekât vermek istemeyen kabileler hakkında farklı görüşler ileri sürmeye başladılar. "Lâ ilâhe illallah" diyenlerle savaşmanın doğru olup olmayacağı hususunda Hz. Ömer'in başlattığı tartışma, o yılki zekâtların toplanmasından vazgeçilmesi gibi görüşlerin ortaya atılmasıyla gelişme gösterdi. Hangi sebeple olursa olsun irtidad edenlerle mücadelede kararlı olan Hz. Ebû Bekir önce Medine'deki sahâbîlerin tereddüdünü giderdi. Namaz kılmayı kabul edip de zekât vermek istemeyenlerle savaşmanın şart olduğunu belirtti. Dinin tamamlandığını, onun bazı esaslarının terkedilmesine izin verilemeyeceğini söyleyerek Hz. Ömer'den yardım istedi. Bu kararlı tavrıyla bütün tereddütleri gideren ve Üsâme ordusunun Medine'ye dönmesini bekleyen Hz. Ebû Bekir, 11 yılı Cemâziyelevvel (veya Cemâziyelâhir) ayında (Ağustos veya Eylül 632) 100 kişilik bir süvari birliğinin başına geçerek Fezâre kabilesinin zekâtına el koyan ve Medine'ye saldırmak isteyen Hârice b. Hısn el-Fezârî'nin üzerine yürüdü. Kısa bir çarpışmadan sonra âsileri Zülkassa'da dağıttı. Birkaç gün bekledikten sonra Medine ve çevresindeki kabilelerden gelen yardımcı güçlerle birleşerek Tuleyha b. Huveylid üzerine yürümeye hazırlandı. Ancak Hz. Ömer ve Ali'nin ısrarıyla 4000 kişilik ordunun başına Hâlid b. Velîd'i getirerek Medine'ye döndü. Hâlid b. Velîd 27 Cemâziyelâhir 11 (19 Eylül 632) tarihinde Tuleyha'nın üzerine yürüdü. Büzâha'da yapılan savaşta Tuleyha'nın taraftarları öldürüldü, kendisi ise kaçtı. Hâlid daha sonra, zekât vermeyi reddeden Temîm kabilesiyle savaşmak üzere Bütâh'a gitti ve bazı mürtedleri öldürdü. Bu arada peygamberlik iddiasında bulunan Secah, Hâlid'in başarılarını görünce iddiasından vazgeçerek Yemâme'ye Müseylimetülkezzâb'ın yanına gitti ve onunla evlendi. Kendisine bir meleğin vahiy getirdiğini ve peygamber olduğunu iddia eden Müseylime'nin ve kabilesi Benî Hanîfe'nin bertaraf edilmesi, 12 yılı başında (Mart 633) sona eren ve tarihe Arabistan'ın en kanlı savaşı olarak geçen Akrabâ Savaşı ile sağlanmıştır. Hâlid b. Velîd kumandasındaki İslâm ordusu bu savaşta 600'den fazla şehid vermiştir. Hadramut'taki irtidad hareketleri buranın valileri Ziyâd b. Lebîd el-Ensârî ile Muhâcir b. Ebû Ümeyye ve onlara daha sonra yardıma gelen İkrime b. Ebû Cehil'in, Uman ve Mehreliler'in irtidadı yine İkrime ile Huzeyfe b. Mihsan ve Arfece b. Herseme el-Bârıki'nin, Bahreyn'deki isyan hareketleri ise Alâ b. Hadramî ile Amr b. Âs'ın kumandası altındaki birliklerle bastırılmıştır. Böylece Arap yarımadası büyük bir fitneden kurtulmuş ve Halife Ebû Bekir yüzünü yarımadanın dışına, Irak-İran ile Ürdün-Filistin-Suriye'ye çevirebilme imkânına kavuşmuştur.

Hz. Ebû Bekir, isyan hareketlerinin bastırılmasından sonra İslâm dinini tebliğ etme konusunda Resûl-i Ekrem'in başlattığı stratejiyi sürdürmeye ve bu amaçla önce Sâsânî İmparatorluğu'nun elinde bulunan Fırat nehrinin aşağı taraflarındaki bölgelere ordu göndermeye karar verdi. Bu sırada Bekir b. Vâil kabilesinin önemli bir kolu olan Şeybânîler'in reisi Müsennâ b. Hârise'nin Medine'ye gelerek İranlılar'la savaşmak üzere bir kumandan tayin edilmesini istemesi üzerine, irtidad hareketlerinin bastırılmasında büyük başarı sağlayan ve henüz Yemâme'de bulunan Hâlid b. Velîd'i Sâsânîler'e karşı savaşmakla görevlendirdi ve ordusuyla birlikte Müsennâ'ya destek vermek için Irak'a doğru yola çıkmasını istedi. Böylece Hulefâ-yi Râşidîn dönemi boyunca Sâsânî İmparatorluğu'na karşı yapılacak askerî mücadelelerin yönetileceği Irak cephesi başkumandanlığı kurulmuş ve yalnızca İslâm tarihinin değil bütün insanlık tarihinin en büyük, en hızlı ve en kalıcı fütuhat hareketi başlatılmış oldu (12 yılı başı / Mart 633). Hâlid b. Velîd'in Irak cephesine gönderilmesinden birkaç ay sonra da dönemin ikinci büyük devleti Bizans İmparatorluğu'na karşı Suriye, Filistin ve Ürdün yönünde ordular yollanmak suretiyle diğer bir başkumandanlık oluşturuldu.

Yemâme'den Irak'a doğru harekete geçen Hâlid b. Velîd Bahreyn yolundan Nibâc'a vardı; Haffân'da kendisini bekleyen Müsennâ ile birleşerek Basra körfezindeki Übülle'ye gitti ve sonraları 4 fersah uzağına Basra şehrinin kurulacağı bu liman şehrini fethetti. Arkasından Fırat nehrinin güneyinden batıya doğru Nehrülmerre (Nehrülmürre) ırmağının yanındaki büyük bir kaleyi barış yoluyla ele geçiren Hâlid, Zendevend-Dürtâ ve Hürmüzcerd'i barış yoluyla, teslim olmaya yanaşmayan Ülleys'i savaşarak ele geçirdi (3 Receb 12 / 13 Eylül 633). Bölgenin önemli yerleşim merkezlerinden Hîre'ye doğru giderken bir Sâsânî hudut muhafaza birliğini dağıtması üzerine Hîre halkı yüksek surlarla çevrili şehirde yer alan üç büyük kaleye sığındı. İslâm ordusunun şehrin çevresinde görünmesi üzerine Hîreliler bazı özel hükümler yanında cizye ödemek şartıyla teslim oldular. Burada bir süre kalan Hâlid, şehrin çevresinde ve Fırat'ın kuzeyindeki Sevâd bölgesinde bulunan yerleşim merkezlerine akınlar düzenledi. Bu arada Sâsânîler'in erzak ve silâh ambarı Enbâr'ı barış yoluyla, ticaret kervanlarının uğradığı çok önemli bir menzil olan Suriye-Arabistan çölünün birleştiği yerdeki Aynüttemr'i savaşarak fethetti. Böylece Basra körfezinden Aynüttemr'e kadar Fırat nehri boyunca uzanan toprakların İslâm devletinin sınırlarına katılmasını sağladı.

Hicretin 13. yılı başında (Mart 634) Hz. Ebû Bekir, Hâlid b. Velîd'i Suriye cephesindeki orduları desteklemekle görevlendirdi. Hâlid'in, yerine Müsennâ'yı bırakarak ayrılmasını fırsat bilen Sâsânîler bölgeyi geri almak için harekete geçtiler. Fakat Müsennâ kardeşiyle birlikte onlara karşı koydu; arkasından da Sâsânîler'in büyük bir taarruz için hazırlık yaptıklarını öğrenince Medine'ye yardım istemeye geldi. Bu durumu ağır hasta iken öğrenen Ebû Bekir, Ömer'e Irak cephesine takviye kuvvet göndermesini vasiyet etti. Hz. Ebû Bekir'in vefatından sonra halife olan Ömer, Mescid-i Nebevî'de biat alırken müslümanları Irak cephesine yardıma çağırdı. Böylece kurulan 1000 kişilik gönüllüler birliğinin başına getirilen Ebû Ubeyd es-Sekafî, Sâsânî ordusuyla Fırat kenarında yaptığı Köprü Muharebesi'nde emrindeki askerlerin birçoğu ile beraber şehid oldu (13/634). Hz. Ömer Irak cephesinin başkumandanlığına Sa'd b. Ebû Vakkas'ı tayin etti. Sa'd büyük bir Sâsânî ordusuyla yaptığı Kadisiye Savaşı'nı kazandı; İranlı kumandan Rüstem öldürüldü (15/636); arkasından da imparatorluğun başşehri Medâin'e girildi. Kadisiye Savaşı'nda yenilen ve başşehirlerini müslümanlara teslim etmek zorunda kalan Sâsânî kuvvetleri, Hulvân'a sığınan III. Yezdicerd'in emriyle Dicle'nin doğu tarafında ve Sevâd ile İran-Horasan yolu üzerinde bulunan Celûlâ'da toplandılar; kumandanları Kadisiye'de öldürülen Rüstem'in kardeşi Hurrezâd idi. Sa'd b. Ebû Vakkas'ın Halife Ömer'den aldığı tâlimat doğrultusunda sevkettiği 12.000 kişilik bir kuvvet Celûlâ Savaşı'nda Sâsânî ordusunu yendi (16/637) ve kisrâ Hulvân'ı terketmek zorunda kaldı. Müslümanlar da önce Celûlâ'yı, arkasından Hulvân'ı ele geçirdiler ve böylece Sevâd bölgesi yani Irak toprakları İslâm'a açılmış oldu. 17'de (638) Sûs, iki yıl sonra Hûzistan ve üç yıl sonra da Musul ile Erdebil fethedildi. Nihayet 21 (642) yılında vuku bulan ve tarihe "fethu'l-fütûh" diye geçen Nihâvend zaferiyle Irak'ın fethi tamamlandı ve İran kapıları müslümanlara açıldı. Aynı zamanda ateşperest Sâsânî İmparatorluğu'nun yıkılmasını da sağlayan bu gelişmeler sırasında Kisrâ III. Yezdicerd Merv'e kadar kaçmaya mecbur oldu ve orada Hz. Osman'ın hilâfeti döneminde Merzübân Mâheveyh'in ihaneti sonucunda 31 (651) yılında öldürüldü. Hz. Ömer zamanında Hindistan'a da keşif amacıyla bazı seferler düzenlendiği ve bunlardan ilkinin Tâne adası ile Deybül kıyısına yapıldığı bilinmektedir.

Hz. Osman'ın hilâfetiyle birlikte İslâm ordularının İran içlerine doğru süratle ilerlediği görülmektedir. Bu dönemde İsfahan, Hemedan, Kirman, İrmîniye, Gürcistan, Dağıstan ve Azerbaycan, Arrân bölgesiyle Tiflis alınarak İran'ın fethi büyük ölçüde tamamlandı. Hz. Osman, Erdebil merkez olmak üzere Azerbaycan'ın çeşitli şehirlerine askerî birlikler yerleştirdi. Öte yandan İran'a karşı yapılan seferler Bahreyn'den deniz yoluyla da sürdürüldü. Bu yolla İstahr'ın ardından bölgenin diğer şehirleri müslümanların idaresine geçti ve Belûcistan'ın sahil bölgesine ulaşıldı. 651 yılına gelindiğinde bütün İran İslâm hâkimiyetine girmiş bulunuyordu. 31 yılı ortalarından sonra ise (652) bugünkü Afganistan sınırları içerisinde yer alan Belh, Herat, Bûşenc, Nîşâbur, Tûs gibi önemli şehirlerden oluşan Horasan'ın fethi için ilk adımlar atıldı ve bu merkezler kısa sürede ele geçirildi.

Hz. Ali'nin hilâfeti döneminde hemen hemen hiçbir fetih hareketine teşebbüs edilmemiş, sadece 38 yılı sonu ve 39 yılı başlarında (Mayıs 659) Hâris b. Mürre el-Abdî fetih amacıyla gittiği Sind bölgesinden bir miktar ganimet ve esir ele geçirmiştir.

Müslümanların Bizans İmparatorluğu ile mücadelesi Hz. Peygamber zamanında yapılan Mûte Savaşı ile başlamış (8/629), Tebük Seferi'yle (9/630) devam etmişti. Bu savaşların hedefi İslâmiyet'in tebliği yanında bölgenin güvenliğini sağlamak, orada yaşayanların uğradığı zulüm ve haksızlığa son vermekti. Hz. Ebû Bekir de bu amaçla, Hâlid b. Velîd'i Sâsânî cephesinde görevlendirmesinden birkaç ay sonra her biri 3000 kişiden oluşan üç ayrı birliği, ikisini Yezîd b. Ebû Süfyân ile Şürahbîl b. Hasene'nin kumandasında Tebük-Maan istikametinde Suriye ve Ürdün'e, üçüncüsünü de Amr b. Âs kumandasında Eyle üzerinden sahil istikametinde Filistin'e doğru gönderdi (634). Amr b. Âs, Güney Filistin'de bulunan Vâdilarabe'deki çatışmalarda başarı sağladıktan sonra Dâsin'de (Gazze) ünlü Bizans kumandanı Sergios'u yenilgiye uğratıp öldürdü ve Gamrülarabât'a kadar ilerledi. Bu gelişmeleri o sırada geldiği Humus'ta öğrenen İmparator Herakleios, müslümanların Suriye'nin güneyine yaptıkları hücumları engellemek ve onları Bizans topraklarından çıkarmak üzere kardeşi Theodoros kumandasındaki bir orduyu Filistin'e sevketti. Bu esnada Kaysâriye şehrini kuşatmakta olan Amr b. Âs, yaklaşan Bizans ordusuna elindeki askerlerle karşı koyamayacağını anlayınca kuşatmayı kaldırıp Hz. Ebû Bekir'den yardım istedi. Halife de Irak cephesinde bulunan Hâlid b. Velîd kumandasındaki 500-800 kişilik süvari birliğiyle Suriye cephesine gitmesini emretti. Dûmetülcendel'i ikinci defa ele geçirip Kurâkır ile Süvâ arasındaki çölü süratle geçen Hâlid, Dımaşk yakınlarındaki hıristiyan Gassânîler'in karargâhı olan Mercirâhit'e saldırarak Bizans askerlerini yenilgiye uğrattı (13/634). Daha sonra güneye doğru ilerleyerek Amr b. Âs dışındaki diğer iki kumandanla buluştu ve Busrâ ile bu şehrin içinde yer aldığı Havran bölgesini fethetti. Ardından kuzeye yöneldi ve Ecnâdeyn'de Amr b. Âs'a yetişti. Theodoros kumandasındaki 80.000 kişilik ordu ile yapılan başkumandanlığını Hâlid'in yürüttüğü Ecnâdeyn Savaşı'nda büyük bir zafer kazanıldı (28 Cemâziyelevvel 13/30 Temmuz 634). Halife Ebû Bekir, İslâm'a Filistin ve Suriye'nin kapılarını açan bu savaşın sonucunu öğrendikten sonra 22 Cemâziyelâhir 13 (23 Ağustos 634) tarihinde vefat etti. Bu zaferin arkasından müslümanlar, 28 Zilkade 13'te (23 Ocak 635) vuku bulan Fihl Savaşı'nda da düşman kuvvetlerine büyük zayiat verdirdiler. 635 yılı Şubat ayında Mercüssuffer'de müslümanlara yenilen bir başka Bizans ordusundan kaçan askerlerin Dımaşk'a sığınması üzerine şehir kuşatıldı ve Receb 14'te (Eylül 635) fethedildi. Aynı yıl Bizanslılar Mercürrûm'da da ağır kayıplar verdiler. Bu dönemde Ba'lebek, Humus ve Hama şehirleri de müslümanların eline geçti.

Hz. Ömer'in hilâfetinin ilk yılında gerçekleşen Suriye'deki fetihler üzerine Bizans İmparatoru Herakleios, hıristiyan Araplar'ın ve Ermeniler'in de katıldığı 50-100.000 kişilik bir ordu hazırlayarak ardarda gelen bu yenilgilere bir son vermeyi düşündü. Bizans'ın yaptığı savaş hazırlıklarını öğrenen Hâlid b. Velîd Humus ve Dımaşk'taki kuvvetleri de çağırdı ve sayıları 25.000'i aşan askerleriyle Yermük vadisine geldi. Savaşmadan beklenen üç aydan sonra 12 Receb 15 (20 Ağustos 636) günü yapılan meydan muharebesinde Bizans ordusu çok ağır bir yenilgiye uğradı; Theodoros öldürülürken kurtulan askerler Filistin'e, Antakya'ya, el-Cezîre ve İrmîniye'ye kaçtılar. Bunların bir kısmını takip etme görevini alan İyâz b. Ganm Malatya'ya kadar ilerledi ve şehir halkı ile cizye ödemeleri şartıyla bir anlaşma yaparak geri döndü. Bu gelişmeleri öğrenen Herakleios Malatya'ya asker gönderip şehri yaktırdı; kendisi de Antakya'dan İstanbul'a döndü. Yermük Savaşı'ndan sonra Suriye Bizans'ın elinden çıktı. 16'da (637) Şeyzer, Kınnesrîn, Halep, bir yıl sonra Antakya, iki yıl sonra da Urfa ve el-Cezîre bölgesindeki diğer şehirler kısa aralıklarla müslümanlara teslim oldular. Suriye ve el-Cezîre'nin fethinden sonra İslâm devletinin sınırları Toroslar'a dayandı. Bizans İmparatoru Herakleios, sınır bölgelerinde yaşayan halkı müslümanların tehdit ve saldırılarından korumak üzere iç kısımlara çekerek geniş bir sahayı boş bıraktı. Yermük Savaşı'nın arkasından Filistin'in fethine devam edildi. Hıristiyanların kutsal merkezi Kudüs kuşatılınca halk aman diledi ve Halife Ömer 17 (638) yılında bizzat gelerek şehri Patrik Sophronios'tan teslim aldı. Daha sonra da Askalân ile (19/640) Kaysâriye (20 yılı başları / 640 sonu) başta olmak üzere diğer şehirler ele geçirildi.

Filistin'in fethini tamamlayan Amr b. Âs Mısır'ın fethinin de stratejik açıdan gerekli olduğunu, çünkü Filistin ve Suriye'de yenilerek oraya kaçan Bizanslı kumandan ve askerlerin her an bir karşı saldırıya geçebileceklerini söyleyerek harekâta başlamak için Halife Ömer'den izin aldı. 19 (640) yılı başında 4000 kişilik bir süvari birliğiyle sınırda bulunan Feremâ'yı ele geçirdi. Ardından Medine'den gelen 5000 kişilik takviye kuvvetiyle birlikte Aynişems'te güçlü bir Bizans ordusunu hezimete uğrattı. Bilbîs'in fethinin arkasından Babilon üzerine yürüyüp önce yedi aylık bir kuşatmayla burayı (9 Nisan 641), daha sonra da Bizans için çok önemli bir ticarî liman şehri olan İskenderiye'yi fethetti (21/642). Amr, 643 yılında Babilon yakınında Fustat adıyla bir ordugâh şehri kurarak Arabistan'dan göç eden müslümanları buraya yerleştirdi; bu başarılarından dolayı kendisine "Mısır fâtihi" unvanı verildi ve Hz. Ömer tarafından Mısır'a vali tayin edildi.

Kuzey Afrika fetihlerine Hz. Osman'ın hilâfeti döneminde de devam edildi ve yeni toprakların idaresi Mısır'a bırakıldı. Bu arada Bizanslılar'ın tekrar ele geçirdikleri İskenderiye geri alındı (25/646). Amr b. Âs, Mısır'ın malî işlerini yürütmek üzere gönderilen Abdullah b. Sa'd b. Ebû Serh ile anlaşamadığı için valilikten azledildi. Amr'ın yerini alan Abdullah b. Sa'd Trablusgarp'tan İfrîkıye'ye (Tunus ve civarı) kadar ilerledi ve bu bölgenin önemli bir merkezi olan Sübeytıla önlerinde yapılan savaşta galip geldi ve bölge İslâm'a açıldı. Müslümanlar, bu başarıdan sonra Nil vadisi doğrultusunda güneye ve Akdeniz sahilinden de batıya doğru ilerlemelerini sürdürdüler. Abdullah b. Sa'd zamanında Nûbe fethedildi; İslâm ordusu bugün Sudan topraklarında bulunan Dongola'ya kadar ilerledi ve Makarra Krallığı ile bir antlaşma imzalandı (Ramazan 31 / Nisan-Mayıs 652).

Hz. Osman, hilâfeti zamanında kazanılan deniz zaferleri ve adaların fethiyle Hulefâ-yi Râşidîn arasında temayüz etmiş bir şahsiyettir. Suriye, Mısır ve İfrîkıye'nin ele geçirilmesiyle Orta ve Doğu Akdeniz'in doğu ve güney sahillerine tamamen sahip olan müslümanlar, özellikle Bizans donanmasına karşı bir deniz gücü hazırlama gereğini duydular. Diğer taraftan Iustinianos döneminden (527-565) itibaren Akdeniz'deki dünya ticareti Suriyeli ve Mısırlı tâcirlerin elinde bulunuyordu. Müslümanlar Mısır ve Suriye'nin Akdeniz sahillerindeki tersanelerini ele geçirmişler ve eskiden beri denizcilikle uğraşan insanları idareleri altına almışlardı. Fakat 20 (641) yılında Alkame b. Mücezziz el-Müdlicî'nin Kızıldeniz üzerinden Habeşistan'a giderken fırtınaya yakalanıp askerleriyle birlikte boğulması belki de Hz. Ömer'in denizciliğe kuşkuyla bakmasına yol açmıştı. Ancak 24'te (645) bir Bizans donanmasının çıkarma yaparak İskenderiye'yi yeniden ele geçirmesi üzerine müslümanlar, Bizans'ın denizdeki üstünlüğü devam ettiği sürece Suriye ve Mısır'daki hâkimiyetlerinin tehdit altında olduğunu anladılar. Suriye Valisi Muâviye b. Ebû Süfyân, 27 (648) yılında Kıbrıs'a bir donanma gönderilmesi hususunda Hz. Osman'ı ikna etti. Halife sahillerin askerle güçlendirilmesi ve kimseyi sefere zorlamayıp yalnız gönüllüleri alması şartıyla Muâviye'nin ertesi yıl Kıbrıs'a gitmesine izin verdi. Kıbrıs barış yoluyla ele geçirilerek vergiye bağlandı. Bir yıl sonra Suriye yakınlarındaki Ervâd (Cyzikus) adası alındı. 652'de 200 gemilik bir filo Suriye'den Sicilya'ya gitti; aynı yıl Rodos'a bir sefer düzenlendi. 654'te 500 gemiyle ikinci Kıbrıs seferi gerçekleştirildi ve adaya 12.000 kişilik bir birlik yerleştirildi. 652 yılında bir Bizans donanması yeniden İskenderiye'ye çıkarma yapmaya teşebbüs ettiyse de Mısır Valisi Abdullah b. Sa'd tarafından yenilgiye uğratıldı. Hulefâ-yi Râşidîn döneminin en büyük deniz savaşı bu Bizans saldırısından hemen sonra gerçekleşti. Abdullah b. Sa'd, 200 gemilik bir Mısır donanması ile Anadolu sahillerine doğru denize açıldı. Müslümanlar bazı rivayetlere göre İskenderiye açıklarında, bazılarına göre ise Antalya'nın Finike ilçesi açıklarında, Herakleios'un torunu II. Konstans'ın kumandası altındaki 500 parçadan oluşan Bizans donanmasını İslâm tarihinde "Zâtüssavârî" adıyla anılan savaşta yenerek ilk büyük deniz zaferini elde ettiler ve Bizans'ın Doğu Akdeniz'deki hâkimiyetine son verdiler (31/652 veya 34/655).

Hulefâ-yi Râşidîn devrinde gerçekleştirilen fetihlerle Irak ve İran ile Horasan, Azerbaycan ve çevresi, Suriye, Filistin, Mısır ile Kuzey Afrika İslâm topraklarına katıldı. Müslümanlar, fethettikleri ülkelerin çeşitli din ve mezheplere mensup sakinlerine cizye ödemek şartıyla eski dinlerine bağlı kalma özgürlüğünü verdikleri gibi İslâmiyet'i kabul edenlere de kendileriyle eşit haklar tanıdılar. Ayrıca fetihlerden sonra şehirlere çok sayıda müslüman yerleştirerek bu bölgelerin İslâmlaşmasını, daha sonraki fetihler için buralarda askerî üslerin kurulmasını ve bu yerlerin müslümanların idaresinde kalmasını sağladılar.

İç Karışıklıklar ve İç Savaşlar. Hulefâ-yi Râşidîn döneminin dört halifesinden yalnız ilki eceliyle ölmüş, Hz. Ömer Ebû Lü'lü'ün şahsî kini sonucu, Hz. Osman ile Hz. Ali siyasî ve dinî ayrılıklar yüzünden şehid edilmişlerdir. Esasen Hz. Osman'ın öldürülmesiyle başlayıp arkasından Hz. Ali'nin halife olması üzerine patlak veren Cemel Vak'ası ve Sıffîn Savaşı ile süren gelişmeler, Hâricî isyanları, Hz. Ali'nin şehid edilmesi ve arkasından yaşanan kanlı olaylar, aynı zamanda İslâm tarihinde ortaya çıkan ilk fitne hareketleridir. "el-Fitnetü'l-kübrâ" diye tanımlanan Hz. Osman'ın 18 Zilhicce 35 (17 Haziran 656) tarihindeki şehâdetinin, onun bazı karar ve tasarruflarından dolayı halifeliğinin ikinci döneminde kendini gösteren gelişmelerden kaynaklandığı kabul edilmektedir. Hz. Osman'ın tepki çeken karar ve tasarruflarının bazıları şöylece sıralanabilir: Kureyş kabilesi ileri gelenlerinin yeni topraklara yerleşmesine izin vermesi ve bunlardan bir kısmının oralarda çok miktarda mal mülk edinmesine göz yumması; Kureyşlilik şuuru ile bazı sözler söyleyen ve davranışlara girenlere ses çıkarmaması; önemli makamlara yakın akrabalarını, meselâ Mısır Valisi Amr b. Âs'ın yerine sütkardeşi Abdullah b. Sa'd b. Ebû Serh'i, Kûfe Valisi Sa'd b. Ebû Vakkas'ın yerine ana bir kardeşi Velîd b. Ukbe'yi, kendi kâtipliğine de amcasının oğlu Mervân b. Hakem b. Ebü'l-Âs'ı tayin etmesi; Suriye Valisi Muâviye'nin yetkilerini genişletmesi; yine yakın akrabalarından bazı kimselere mal ve toprak vermesi, ayrıca bazı sahipsiz toprakları yine yakınlarına iktâ etmesi; kendisini eleştiren bir kısım sahâbîlere karşı sert davranması; Muâviye'nin malî tasarruflarını ve bazı kimselerin mal biriktirme hususundaki ısrarlarını kınayan Ebû Zer el-Gıfârî'yi Rebeze'ye sürmesi; Resûl-i Ekrem tarafından Tâif'e sürgün edilmiş olan amcası ve kâtibi Mervân'ın babası Hakem b. Ebü'l-Âs'ı Medine'ye getirtmesi; hilâfet mührü olarak kendisine intikal eden Hz. Peygamber'in mührünü Eris Kuyusu'na düşürmesi.

33 (654) yılında hacdan dönen Hz. Osman, çeşitli eyaletlerdeki valileri şikâyet etmek amacıyla Medine'ye bazı heyetlerin gelmesi üzerine valileriyle bir toplantı yaptı. Suriye Valisi Muâviye, Kûfe Valisi Saîd b. Âs, Basra Valisi Abdullah b. Âmir, Mısır Valisi Abdullah b. Sa'd'ın katıldığı bu toplantıda muhaliflere karşı güç gösterisinde bulunulması, savaşa gönderilmeleri, kendilerine para verilerek susturulmaları gibi hususlar tartışıldı ve Hz. Osman yönetime muhalif olanların sıkıştırılmasını, bazılarının savaşa gönderilmesini veya atıyyelerinin kesilmesini emretti. Bu tedbirler vilâyetlerdeki muhalif hareketlerin daha da güçlenmesine yol açtı. Bu arada Medine'de Hz. Âişe, Hz. Ali, Talha, Zübeyr, Abdurrahman b. Avf gibi şahsiyetler özellikle valilerin tavır ve hareketlerinden dolayı Hz. Osman'ı kınıyorlardı. Bazı rivayetlerde Hz. Osman'a karşı siyasî bir komplonun varlığından da bahsedilmekte ve Abdullah b. Sebe'nin çeşitli bedevî gruplarını halifeye karşı kışkırttığı belirtilmektedir (Taberî, I, 2852, 2950, 2995). Sonuçta Kûfe, Basra ve Mısır'dan gelen âsiler, Medine'de terör estirerek Halife Osman'ı evinde günlerce kuşatma altında tuttuktan sonra şehid ettiler.

Hz. Osman'ın öldürülmesinden sonra ortaya çıkan olaylar, Hz. Ali döneminin hemen tamamını işgal edip fetihlerin durmasına ve İslâm dünyasında asırlarca sürecek karışıklıkların çıkmasına sebep olmuştur. Medine'deki sahâbîlerin ve isyancıların ısrarı üzerine hilâfet mevkiine gelen Hz. Ali'yi bekleyen en önemli mesele Hz. Osman'ın katillerinin bulunup cezalandırılması idi. Ancak ortada belirli bir katil olmadığı gibi, "Osman'ı hepimiz öldürdük" diyen âsilerle başa çıkmak da kolay değildi. Hz. Ali, başta Suriye Valisi Muâviye olmak üzere kendisine biat etmek istemeyen bazı valileri görevlerinden aldı. Talha b. Ubeydullah Basra, Zübeyr b. Avvâm Kûfe valisi olmak istedilerse de halife isteklerini kabul etmedi. Onlar da umre bahanesiyle Mekke'ye gittiler ve orada hacdan dönmeye hazırlanan Hz. Âişe ile buluştular. Bunun üzerine Hz. Âişe Mekke'de kalmaya karar verdi ve yaptığı bir konuşmada halka Osman'ın zulmen öldürüldüğünü söyledi. Bu arada, Hz. Osman'ın şehâdetinden sonra Medine'yi terkeden Emevî kabilesi mensupları ile Hz. Ali'nin görevlerine son verdiği Basra ve Yemen valileri de beytülmâllerinde bulunan para ve savaş malzemelerini yanlarına alarak Mekke'ye geldiler ve Hz. Âişe'ye katıldılar. Hz. Osman'ın kanını dava için harekete geçen Hz. Âişe'nin liderliğinde toplanan bu insanlar Basra'ya gitmeye karar verdiler. Hz. Ali de onlarla karşılaşmak amacıyla Kûfe'ye doğru yola çıktı ve sonuçta Cemel Vak'ası vuku buldu (36/656); birçok müslümanın öldüğü bu mücadelede Hz. Ali üstün geldi.

Görevden alınmayı kabullenemeyen ve yeni valiyi şehre sokmayan Emevîler'in lideri durumundaki Muâviye, Hz. Ali'ye biat etmediği gibi onu halifenin öldürülmesine ilgisiz kalmakla ve âsileri ordusunda barındırmakla suçladı. Ayrıca Hz. Osman'ın kanlı gömleğini ve hanımı Nâile'nin kesik parmağını camide halka göstererek onları Hz. Ali'ye karşı kışkırtmaya, arkasından da Hz. Osman'ın akrabası sıfatıyla onun kanını dava etme hakkına sahip olduğunu söyleyerek bunu gerçekleştirmek amacıyla Suriye'deki müslümanlardan biat almaya başladı. Muâviye'nin Câhiliye döneminin kan davası anlayışını hatırlatan bu tutumu karşısında Hz. Ali Cemel Vak'ası'ndan sonra onu yeniden biata davet etti. Muâviye ise Hz. Osman'ın katillerinin kendisine verilmesini, Hz. Ali'nin halifeliği bırakmasını ve şûra usulüyle yeni bir halife seçilmesini teklif etti. Onun bu tavrı iki tarafı Sıffîn'de karşı karşıya getirdi (Zilhicce 36 / Haziran 657). Savaşın Hz. Ali'nin lehine sona ermekte iken durdurulması ve işin hakemlere havale edilmesi üzerine (Safer 37 / Temmuz 657) yeni bir karışıklık ortaya çıktı ve Hz. Ali'nin ordusundan ayrılanlar bu defa onunla Nehrevan'da savaştı; kesin yenilgiye uğrayan bu zümre daima isyan halinde kaldı (bk. HÂRİCÎLER) ve Hz. Ali İbn Mülcem adlı bir Hâricî tarafından şehid edildi (40/661).