Oxford Üniversitesi'nden yeni sıtma aşısı: 'Maliyeti birkaç dolar, dünyayı değiştirebilir'

James Gallagher, BBC Sağlık ve Bilim Muhabiri

Oxford Üniversitesi'nden bilim insanları "devrimsel" potansiyele sahip bir sıtma aşısı geliştirdiklerini açıkladılar.

Deneylerde ölümcül hastalığa karşı yüzde 80'e varan koruma sağladığı belirtilen aşının önümüzdeki yıl piyasaya sunulması bekleniyor.

Bilim insanları, aşının maliyetinin düşük olduğunu ve halihazırda yılda 100 milyon dozdan fazla üretilmesi için anlaşmaya varıldığını açıkladı.

Sıtmaya son vermek için çalışmalar yürüten Malaria No More adlı yardım kuruluşu, bu gelişmeyle birlikte çocukların sıtmadan ölümünün "yaşadığımız dönemde" son bulabileceğini açıkladı.

Sivrisinekler tarafından yayılan sıtma paraziti, olağanüstü karmaşık ve anlaşılması zor olduğu için etkili aşıların geliştirilmesi bir yüzyıldan uzun zaman aldı.

Sürekli hareket halindeki bu hedefin vücudun içinde form değiştirmesi bağışıklık geliştirilmesini zorlaştırıyor.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), ilaç şirketi GSK tarafından geliştirilen ilk sıtma aşısının Afrika'da kullanılması için geçen sene tarihi bir adım atmıştı.

Ancak Oxford ekibi, geliştirdikleri aşının daha etkin olduğunu ve çok daha büyük ölçekte üretilebileceğini iddia ediyor.

Lancet Bulaşıcı Hastalıklar dergisinde yayımlanan sonuçlara göre, Burkina Faso'nun Nanoro bölgesinde 409 çocuk üzerinde yapılan deneyler, aşının üç başlangıç ??ve bir yıl sonra yapılan bir hatırlatıcı dozunun sıtmaya karşı yüzde 80'e varan koruma sağladığını ortaya çıkardı.

Neden bu kadar etkili?

Başarıya ulaşan sıtma aşısı Prof Katie Ewer'in Oxford Üniversitesi'nde üzerinde çalıştığı 14'üncü aşı.

Ewer, BBC'ye verdiği demeçte bu noktaya gelmelerinin "inanılmaz derecede memnuniyet verici" olduğunu ve "bu aşının piyasaya sürülmesi halinde dünyayı değiştirme potansiyeline sahip olduğunu" söyledi.

GSK tarafından geliştirilen onaylı aşı, Oxford'da geliştirilen aşıyla benzerlikler taşıyor.

Her ikisi de paraziti karaciğere ulaşmadan önce yakalayarak parazitin yaşam döngüsünün ilk aşamasını hedefliyor ve vücutta destek oluşturuyor.

Aşılarda, sıtma parazitinden ve hepatit B virüsünden alınan proteinlerin bir kombinasyonu kullanılıyor ancak Oxford'un versiyonundaki sıtma proteini oranı daha yüksek.

Ekip, bu özelliğin bağışıklık sisteminin hepatit yerine sıtmaya odaklanmasına yardımcı olduğunu düşünüyor.

Imperial College London'da bulaşıcı hastalık epidemiyolojisi başkanı Prof Azra Ghani, deneme sonuçlarının memnuniyetle karşılandığını ancak aşının sıtmayla kapsamlı mücadelede kullanılabilmesinin mali kaynak gerektireceği konusunda uyardı.

Prof Ghani, "Bu yatırım olmadan, sıtma konusunda son on yılda elde edilen kazanımları kaybetme ve hastalığın yeniden yükselişe geçmesi riskini alıyoruz." dedi.

'Maliyeti birkaç dolar'

Oxford Üniversitesi Jenner Enstitüsü müdürü Prof Adrian Hill, "Bu verilerin, sıtma aşısı alanındaki en başarılı veriler olduğunu düşünüyoruz" dedi.

Ekip, önümüzdeki birkaç hafta içinde aşılarının onay sürecini başlatacak ancak nihai karar, 4 bin 800 çocuk üzerinde yıl bitmeden yapılacak daha kapsamlı denemenin sonuçlarına bağlı olacak.

Dünyanın en büyük aşı üreticisi Hindistan Serum Enstitüsü, yılda 100 milyon dozdan fazla üretim yapmak için şimdiden sıraya girdi.

Prof. Hill, R21 adı verilen aşının "birkaç dolara" mal olacağını ve "sıtma hastalığının korkunç yükünü büyük ölçüde azaltabileceğini" söyledi.

Hill, aşının önümüzdeki yıl sonuna kadar kullanıma sunularak hayat kurtarmaya başlamasını umduklarını söylüyor.

Binlerce yıldır insanlığın karşılaştığı en büyük sorunlardan biri olan sıtma çoğunlukla bebeklerin yaşamını tehdit ediyor.

Yatak fileleri ve böcek öldürücüler gibi önlemlere rağmen hastalık hala yılda 400 binden fazla insanı öldürüyor.