Virüsü kapmamak için...

EN TEMEL KURALLAR

Dikkat edilmesi gereken en önemli kural nedir?

Yazarımız Prof. Dr. Mehmet Öz anlatıyor:

Ellerinizi yıkayın: Sabun ve suyla en az 20 saniye boyunca ovalayın. Su veya sabuna erişiminiz yoksa, en az yüzde 60 oranında alkol bulunduran dezenfektanları deneyin. Ellerinizin temizliğinden yüzde yüz emin olmadan asla gözlerinize, burnunuza veya ağzınıza dokunmayın.

Sosyal mesafeyi koruyun: Kalabalıktan ve zorunlu olmadıkça seyahatten uzak durun. Eğer bulunduğunuz yerde, birinde COVID-19 görülmüşse buna maruz kalmayı ya da bilmeden enfeksiyonu başkalarına bulaştırmayı önlemek için olabildiğince evde kalın.

Duyarlı olun: Öksürdüğünüzde veya hapşırdığınızda ağzınızı mendille kapatın. Mendiliniz yoksa dirseğinizin içini kullanın, ellerinizi değil! Kapı kolu, telefon ve sap-kulp gibi sık kullanılan yerleri temizleyin ve dezenfekte edin. Eğer hastaysanız, tıbbi bakım almanız gerekmediği sürece evde kalın.

DIŞARI ÇIKMAK... HANGİ DURUMLARDA, NASIL?

Neden evde kalıyorum?

İki insanın arasındaki mesafe, bir metrenin altına indiğinde bir-iki dakikalık duruş bile bulaştırıcı olabilir. Evde kalmayanlar hem kendilerini hem de eve döndüklerinde değer verdikleri herkesi riske atıyor. Bu kişileri ikna etmek için virüsün mutlaka insana ihtiyaç duyduğunu anlatmalıyız. Olmuyorsa yasal yaptırımları hatırlatmalıyız. (Prof. Dr. Ateş Kara)

Kapalı bir yerde çalışanlar kendilerini nasıl korumalı?

Kural aynı: Yanımızdaki kişiyle mesafe bir metre olacak. İçerisi havalandırılamıyorsa o zaman mesafeyi bir metreden daha fazla açın. ve bu dönemde kimse kimsenin telefonunu, kalemini kullanmasın. (Prof. Dr. Ateş Kara)

İşyerleri hangi önlemleri almalı?

Servis ve toplu taşıma aracını kullananlar, araç içinde yüzeylere teması mümkün olduğunca azaltmalı. Servis araçları sık sık dezenfekte edilmeli.

Binaya girerken ateşleri ölçülmeli.

İşyeri belli aralıklarla havalandırılmalı. Kapalı devre havalandırma sistemleri olan yerlerde filtreler

değiştirilmeli.

Çalışanların masalarının aralığı en az 1.5 metre olmalı.

İşyeri hekimleri uygulamalı el yıkama eğitimi vermeli. Çalışanlara ellerini yıkamaları gerektiği hatırlatılmalı.

Su ve sabuna erişimin olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği bulundurulmalı.

(Dr. Cihat Olcay Dinçel)

MASKE VE ELDİVEN MESELESİ

Kalabalık bir yer olmasa bile sokakta yürürken maske takmalı mıyım?

Virüs çok hızlı yayıldığı, semptom göstermeyen hastaları ve taşıyıcıları tam olarak tespit edemediğimiz için ABD'de insanlara dışarıya çıkınca maske takmaları öneriliyor. (Prof. Dr. Mehmet Çilingiroğlu)

Hastalık belirtisi olmayan biri hangi maskeleri tercih etmeli?

Basit tıbbi veya cerrahi maskeleri kullanmanız uygundur. N95, FFP2, FFP3 gibi özellikli maskeler sağlık çalışanları arasında hastaların salgılarına maruz kalabilme riski olanlar tarafından takılmalıdır. Evde maske yapabilirsiniz veya en azından atkılar bile bu işlevi görebilir. Bu hem sizi korur, hem damlacığınızın çevreye saçılmasını ve elinizle yüzünüze dokunma ihtimalini engeller.

(Prof. Dr. Levent Yamanel)

COVID-19, damlacık enfeksiyonuyla bulaşıyor. Bunlar ağızdan, burundan çıktıkları zaman bunu engelleyen her türlü maske fayda sağlayacaktır. Ama koruyuculuğuna baktığımızda cerrahi maskelerde koruyuculuk yüzde 30-35 civarında. N95 adı verilen maskelerde bile koruyuculuk yüzde 100 değil. Eğer maskeyi gerektiren bir durum varsa ideal maskeleri kullanmayı öneriyoruz. Bunlar da; tıbbi maske, cerrahi maske dediklerimiz. N95'ler kesinlikle tıbbi personel için ayrılmalı. COVID-19 pozitif hastalarınsa 'ventil'i yani kapakçığı bulunmayan N95 maskesi ya da çift hatta üç kat cerrahi maske takmasını öneriyoruz. Risk altındasınız ve maskeniz yok, o zaman sıradan maskeleri kullanın. En azından doğrudan virüsün olmasa bile, virüsün üzerinde taşınabileceği damlacıkların solunum yollarımıza gelmesini engelleyebilir. (Prof. Dr. İsmet Tamer)

Evde yapılan maske sağlıklı birini korur mu?

Evde yapılan maskeler aslında önerilmiyor. Çünkü maske kumaşları özeldir. Mikroorganizmaları geçirmemek üzere belli açıklık alanları vardır. Ancak bu materyallerin satıldığını biliyoruz. Dolayısıyla uygun malzelemelerden evde de insanlar kendi maskelerini oluşturabilirler. Kişi maske takıp da 15-20 santimetre uzağındaki bir çakmak ateşini üfleyerek söndürebiliyorsa bu maske geçersiz demektir.

(Prof. Dr. Aynur Eren Topkaya)

Maske kullanımında nelere dikkat edilmeli?

Maske bir kere takıldıktan sonra bir daha kullanılamaz. (Prof. Dr. Mehmet Çilingiroğlu)

Maskeleri kullandıktan sonra mutlaka doğru şekilde katlayarak kapalı bir çöp kutusuna atın. (Prof. Dr. Aynur Eren Topkaya)

İşyerinde eldivenle çalışanlar doğru mu yapıyor?

Hayır, eldiven takmaya hiç gerek yok. Çünkü eldiven yalancı bir temizlik hissi yaratıyor. Eldivenle ister istemez her yere dokunuluyor, üstelik cildimize kıyasla çok daha fazla mikrop tutuyor. Yani riski daha yüksek. Ayrıca el sıcaklığımızın değişmesi, terlemesi el sağlığımız açısından da iyi değil. Eldiveni, cerrahi işlem yapacağı zaman elindeki mikroorganizmaların ameliyat olduğunuz bölgeye girmemesi için doktorun veya elinizde açık yaranız varsa, çevreden mikrop kapmamak için sizin takmanız gerekir. Gündelik hayatta eldiven kullanmanıza gerek yok.

(Prof. Dr. Ateş Kara)

Eldiven kullanılması gerekirse neye dikkat edilmeli?

Kullanımını önermiyoruz. Eldiven hiçbir şekilde el hijyeninin önüne geçmemeli. Gün boyu aynı eldiven kullanıldıktan sonra dikkatsizce atılması hem COVID-19 hastalığı hem çevre kirliliği açısından riskli. Eldivenle kontamine bir yere dokunduktan sonra temiz bir yere dokunursanız, temiz yer de mikroplarla kontamine olur. Bu nedenle dışarı çıkan herkesin eldiven kullanması doğru değil. Üstelik, korona bulaşını engellediğine dair bilimsel kanıt da yok. Marketlerde ve gıda hazırlayan yerlerde, bu hazırlık sırasında eldiven kullanılabilir. Tek kullanımlık olan bu eldivenler de iş bittiğinde çıkarılmalı.

(Prof. Dr. Aynur Eren Topkaya)

SOKAKTAN EVE GİRERKEN...

Köpeğini gezdirenler, markete gidenler? Onlar nelere dikkat etmeli?

"Evde kal" demek, evde hep beraber oturalım, apartman komşularıyla bir araya gelelim demek değil. Sosyal mesafeye uymak, el yıkamak en önemli korunma yolları. Tabii bir kişi dışarı çıkması gerekiyorsa çıkacak. Ama lütfen çıkmadan önce saatinize bakın. Sokakların, marketin daha seyrek olduğunu düşündüğünüz saatlerde çıkın. Karşınızdan biri geliyorsa ve kaldırımınız darsa, karşı kaldırıma geçin. Geçemiyorsanız, durun, bekleyin, öyle yürüyün. Üç adım ortalama olarak bir metreye tekabül eder. Ama siz yine de güvenliğiniz için arada dört adım bırakın. (Prof. Dr. Ateş Kara)

Eve döner dönmez ne yapacağız? Hemen kıyafetler kirli sepetine, kendimiz de duşa mı?

Yok, o kadar değil. Yapabiliyorsanız olur tabii ama asıl yapmanız gereken şu: Ayakkabınızı evin dışında çıkarın, hiçbir yere dokumadan hemen elinizi yüzünü yıkayın. Kıyafetinizi çıkarınca, yıkayabilirsiniz ama yeniden giymeniz gerekiyorsa, başka kişilerin temas etmeyeceği bir alana koyabilirsiniz. Burada hava aldırın, hatta mümkünse güneş altında bekletin. (Prof. Dr. Ateş Kara)

Neden "Eşyalarınızı, kıyafetlerinizi silkelemeyin" deniyor?

Silkeleme sırasında bizim 'aerosol' dediğimiz hava parçacıkları ortaya çıkabiliyor. Kıyafetlerin ya da o silkelediğiniz şeyin üzerinde virüs bulaşmış bir materyal varsa havada 'aerosol oluşturmuş' olursunuz yani o damlacıkları meydana getirirsiniz. O damlacıklar da çevredekilerin solunum yollarına girebilir. Onun için genellikle bu tür 'bulaşık' olan şeyler yıkanacaksa, ağzı sıkıca kapatılmış plastik torba içinde yıkanacağı yere götürülmeli ya da açık havada tutularak virüsün ölmesi beklenmeli.

(Prof. Dr. Murat Akova)

KOMŞU ZİYARETİ YOK

Evde başka nelere dikkat edeceğiz?

Evi mümkün olduğu kadar sık havalandırın. Camın sürekli açık kalması da bir seçenek ama dışarısı tozluysa bir-iki saatte bir havalandırabilirsiniz. Bu dönemde komşu ziyareti olmaz. Diyelim ki sizinle ben komşuyuz. Bana geldiniz. Ama ben bugün hastanedeydim, pek çok insanla görüştüm. Bu şu demek; siz de benim karşılaştığım bütün insanlarla karşılaştınız. E o zaman sizin bütün gün veya iki gün boyunca evde kalmanızın hiçbir anlamı kalmadı. Komşu ziyareti evde de olmasın, bahçede de olmasın. (Prof. Dr. Ateş Kara)

AYAKKABILAR EVİN DIŞINDA...

Boşanmış çiftler çocukları görmeye devam edebilir mi?

Tabii ki. Bunda bir mahsur yok. Dışarıda kendilerine virüs bulaştıracak riskli işler yapıyorlarsa, gerekli tedbirleri alıp ellerini yıkayarak, dezenfekte ederek, tercihen çocuklarına ve kendilerine maske takarak görüşmeye devam edebilirler. Anne-baba gün içinde dışarıda zaman geçiriyorlarsa yakın temastan kaçınmalılar. (Prof. Dr. Murat Akova)

Yaşlılar ya da çocuklar için her gün eve gelen bakıcılar var, bazen tamirci çağırmak gerekebiliyor... Hane dışından birini eve alırken nelere dikkat etmeliyiz?

Kesinlikle eve ayakkabılarıyla girmemeliler. Ayakkabılar evin dışında bırakılmalı. Özellikle yaşlılar evin içinde başka bir odada kalmalı. Eve gelenlerle onlar temas etmemeli. Dışarıdan gelenlerin ve onlarla iki metre sosyal mesafe dahilinde temas edecek evdeki bireylerinse ağızlarında maske olmasında fayda var. Günlük bakıcılara gelince... Özellikle toplu taşıma araçlarında seyahat ediyorlarsa eve girdikten sonra mutlaka ellerini dezenfekte etmeliler, mümkünse maskeyle çalışmalılar. Maske işi giderek daha önemli bir hal alıyor. Enfeksiyon çok yaygınlaştığı için kimin enfekte olduğunu bilemiyoruz. O yüzden bu önlem çok önemli. Eğer eve gelen o bakıcıların solunum yoluyla veya ateşle ilgili bir şikayetleri varsa derhal o kişilerle temas kesilmeli, onlar da kendilerini evlerinde izole etmeli ya da bir hekime başvurmalı. (Prof. Dr. Murat Akova)

Evi mümkün olduğunca sık havalandırın. Camın hep açık olması bir seçenek ama dışarısı tozluysa 1-2 saatte bir havalandırın.

NEYİ-NASIL YIKAMALI?

Kıyafetleri nasıl temizlemeliyiz?

- Bu virüs için konuşuyorum; 90 derecede yıkayacaksınız diye bir kural yok. Bu virüs, sabundan ve deterjandan, 60 derece sudan çok etkileniyor. Kıyafetin özelliğine göre normal yıkama koşullarına uyabilirsiniz. Kıyafeti çıkardıktan sonra elinizi, yüzünüzü bir kere daha yıkamayı unutmayın.

(Prof. Dr. Ateş Kara)

Özel bir yıkama önlemi söz konusu değil. 50 derecenin üzerindeki sıcaklıklarda yıkandığında yeterli temizlik sağlanmış oluyor. Onun dışında virüs dış ortamlarda belirli süre beklediğinde dayanıksız hale geldiği için o bulaşmış olan kıyafeti açıkta bir yerde dört-beş saat bekletmekle virüs ortadan kalkabilir. (Prof. Dr. Murat Akova)

Bulaşıklar nasıl yıkanmalı?

Bulaşıkları normal, sabunlu, sıcak suyla yıkamamız yeterli. Eğer bulaşık makinesinde yıkanıyorsa zaten problem değil.

(Prof. Dr. Murat Akova)

ŞU ANDA ALINABİLECEK EN DOĞRU KARAR: SİGARAYI HEMEN, ŞİMDİ BIRAKIN!

Sigarayı bırakmanın bir faydası olur mu?

Mutlaka olur! Kimse şu an yaşadığımız enfeksiyonun birkaç hafta içinde ortadan kalkacağını düşünmesin. Biliminsanları bu pandeminin bir endemiye dönüşeceğini düşünüyorlar. Bu, önümüzdeki yıllarda tıpkı grip olduğumuz gibi, sürekli koronavirüse yakalanabileceğimize ya da şimdi yakalanmayanların gelecek yıllarda yakalanacağına, virüsün yayılımının süreceğine dair bir tahmin. Dolayısıyla er veya geç çoğumuz bu hastalığı geçireceğimize ve sigara içenlerin bu konuda daha dezavantajlı olduğunu bildiğimize göre şimdiden bırakmak gerekiyor. Sigara bağımlılarının bu süreçte akciğerlerinin toparlanmasını sağlamasında, virüse hazırlanmasında fayda var.

(Emrah Altındiş)

Sigara bağımlılarının bu süreçte akciğerlerinin toparlanmasını sağlaması, virüse hazırlanması faydalı.