Bina çürük ama sanatsal değeri büyük... Hamit Görele eserlerini ağırlayan apartmanda son durum...

Apartman lobilerine ilginiz nasıl başladı?

Yaşadığım St. Petersburg güçlü bir geçmişe sahip. Rehberler burada 'tarihi miras' turları düzenliyor. Binaların incelenmesi, mimarıyla ilgili bilgiler, o dönemde şehirdeki günlük yaşamı anlatıyor. Buna lobilerin hatta apartmanın tamamının gezilmesi de dahil oluyor. Bu turlara katılan kişiler şehre farklı bir gözle bakmaya başlıyor. En azından bana böyle oldu. Önce farklı bir hafta sonu etkinliği olarak başladı, sonra yaşadığım yeri öğrenmemi, değerini anlamamı sağlayan bir şey haline geldi. İstanbul'da da erken 20'nci yüzyıl binalarını gezdiniz. Kentin apartman hayatı, kültürü ve lobilerini nasıl anlatırsınız?

İstanbul özgün, karışık tarzda apartmanlara sahip. Turistler İstanbul'a harika manzara, tarihi bölgeler, cami ve pazarlar için geliyor ancak apartmanlar, hanlar ve bunların lobileri de aynı şekilde değerli. Üstelik burada yaşayanların da gözlemleyebileceği güzellikler.

Cordova Freres Apartmanı, Tepebaşı.

Çinili Han eşsiz bir örnek

Neler gördünüz İstanbul'da?

19'uncu yüzyıl sonu, 20'nci yüzyıl başlarında dış cephelerde ve lobilerde aynı dönemde Avrupa'da görülenlere benzeyen harika örnekler var. Hem Asya hem de Avrupa yakalarında. İstanbul'daki apartmanların, örneğin Arif Paşa Apartmanı ya da daha süslü olan Cordova Freres Apartmanı'nın dış cephelerinin daha zengin görünümlü olduğunu, lobilerindeyse daha çok desenler ve tablolarla yapılan düzenlemeler kullanıldığını fark ettim. Nadir görülen duvar çinileriyle dekore edilen binaların muhtemelen en eşsiz örneğiyse Beyoğlu'ndaki Çinili Han.

Mimari üslup farklılıkları süslemelere de yansıyor mu?

1930'lar ve 1940'ların başında apartman sayısındaki hızlı artışla modern ve art deco yapı örnekleri ortaya çıkıyor. Bu, benim en sevdiğim dönemlerden biri. Art deco dış cephelerin çoğu sadeliğiyle çok güzeldir ve ana süslemeler olarak kapılarla balkon ferforjeleri kullanılır. Bu konutlar genellikle yüksek gelirli aileler hedeflenerek yapılıyor; lobilerdeki desen ve tablolarla yapılan dekorasyonlar da evlerin değerini artırmak için. Biz de bu sayede Türk sanatçıların işlerini görme ve inceleme fırsatı yakalıyoruz.

Favori bölgeleriniz nereler?

Son zamanlarda Şişli, Talimhane ve Kadıköy. Talimhane benim için özel bir yer, üzüntüyü ve sevinci aynı anda veriyor. Burası aslında yoğunlaştırılmış bir art deco parkı! Sadece seçilmiş bir sokakta olsa bile, şehir planlaması konusundaki ilk örneklerden biri. 1930'larda yapılan yükseklik düzenlemeleri ve hızlı gelişme, çok uyumlu bir görünüm kazandırmış. Burada lobisinde resimler olan benim bildiğim en az üç bina var, belki daha fazlasını bulurum.

Çiftehavuzlar Apartmanı, Kadıköy.

Kentsel dönüşüm kurbanı bina

Apartmanlara bakıp eski-yeni kıyaslaması yapabiliyor musunuz?

Maalesef eskiyle yeni arasındaki uyum, kontrolsüz yenilemeler yüzünden çoktan kaybolmuş durumda. Yapılan binalarda aynı tarz yeniden kullanılmıyor. Örneğin bu sene ekim ayında Lamartin Caddesi üzerindeki Şen Apartmanı'nı ziyaret etmeyi planlıyordum ama yılın ilk aylarında yıkılmış. O binanın kapısı art deco'nun en nadir örneklerinden biriydi. İstanbul'daki pek çok binanın güvenlik nedeniyle güçlendirilmesi ya da yıkılıp yeniden yapılması gerektiğini anlıyorum ama neden eski tarz korunmuyor ve bazı elementleri yeniden kullanılmıyor?

Şişli'de bir apartmanda Hamit Görele resimleri olduğunu çoğumuz sayenizde öğrendik. Başka nelerle karşılaştınız?

Şişli, art deco binaların en nadir örneklerine sahip. Burada spesifik türde küçük art deco binalar var; genellikle iki-üç katlı, çok dar cepheliler ancak ayırt edici özellikleri bulunuyor. Yürüyüşlerim sırasında bunları bulunca çok mutlu oluyorum.

Hitit Apartmanı, Kadıköy.

Peki Anadolu Yakası'nda?

Kadıköy'de de görülecek çok şey var. 20'nci yüzyılın ilk yıllarından günümüze kadar. Son gidişimde çoğunlukla seramik kullanılan binaları keşfettim. Bunlar 1950'lerden 80'lere kadar olan sürede, Türkiye'de mimari ve sanatın sentezlendiği spesifik bir dönemde yapılmış. Örneğin Melih Koray'ın yaptığı Hitit Apartmanı, Demir Şamnu'nun yaptığı Çiftehavuzlar Apartmanı ve bu kış görmeyi planladığım pek çokları...

Bu eserleri bir müze alsın, biz de binamızı sağlam şekilde yaptıralım

1896'da doğan, İbrahim Çallı ve Hikmet Onat atölyelerinde eğitim gören, eserleri 1930'da Montparnasse'da açılan karma sergide Picasso, Matisse, Cézanne gibi ressamlarla sergilenen Görele, Türk sanatının önemli isimlerinden. Onun hem tarihi hem de sanatsal değeri olan dört eserinin bulunduğu Şişli'deki apartmansa içinde yaşayanları karşı karşıya getirmiş durumda. Şu an tek hanenin yaşadığı, terk edilmiş gibi duran binanın öyküsünü beş yıldır burada oturamayan 56 yaşındaki Handan Çakılcı anlatıyor:

"Buradaki dairemizi 2010'da satın aldık. Bize Görele'nin binayı yapan kişinin arkadaşı olduğunu söylemişlerdi. Açıkçası çok araştırmadım. Buraya bir müteahhit talip oldu ama bir komşumuzu ikna edemediler. Kentsel dönüşüme başvurulup depreme dayanıksız raporu alındı. İtiraz üzerine tekrar rapor alındı, onda da çürük çıktı. Yıkılacağını anlayınca, ikna edemediğimiz komşumuz Koruma Kurulu'na, 'Cumhuriyet ressamı Hamit Görele'nin resimleri var, korunmalı' diyerek şikayette bulundu. ve bina resimlerden dolayı tescillendi, korunması gereken kültür varlığı oldu. Şimdi bu eserleri bir müze alsın, sanatseverlere sunsun, biz de binamızı sağlam şekilde yaptıralım diye sesimizi duyurmaya çalışıyorum."

Galkina gezdiği yerlerde incelediği yerel mimari örneklerini Instagram hesabı '@ygalkina'da paylaşıyor.