Zeybek Kültürü Mazlumun Yanındadır

İzmir, Foça ve çevre il ve ilçelerde yaşayan eğitimci-yazar, şair, sanatçı ve araştırmacıların oluşturduğu Foça Sanat Dostları grubu, Ege'nin bilinen ve bilinmeyen Zeybek ve Efe tarihini irdeledi. 'Zeybeklik ve Zeybek Kültürü' konulu etkinlikte tarihsel ve kültürel yönleriyle incelenen Zeybek'lerin türküleri söylendi, oyunları oynandı.

Grup tarafından, Foça Balıkçı Kahvesinde gerçekleştirilen 'Akşam Kahvesi Sanat Buluşmaları'nın son toplantısı zeybek kültürüne ayrıldı. Bu konuda çalışmalarıyla tanınan araştırmacı, eğitimc Recep Bozkurt, hazırladığı anlatımlı, müzikli, oyunlu sunumla, konunun tarihsel gelişimini, coğrafik yayılımını, Osmanlı'nın son dönemlerinde, Kurtuluş Savaşı öncesinde ve sırasında yaşananları ortaya koydu.

Bozkurt, Zeybek kültürünün, kahramanlık, mertlik, haksızlıklara karşı duruş, boyun eğmeme ve mazlumların haklarını koruma kültürü olduğunu, ancak bazı Yunan ve Avrupalı yazarların da katkısıyla eşkiya, kabadayı, külhan olarak tanımlanmaya çalışıldığını; bazı kesimlerin de sadece halk oyunları topluluğuna indirgemeye uğraştıkları bir olgu olduğunu belirterek, aslında efelerin ve onların kızanları olan zeybeklerin Orta Asya'dan gelen bir felsefeleri olduğunu anlattı.

DÜZENLİ ORDUDAN ÖNCE DÜŞMANLA ZEYBEKLER SAVAŞTI

'Atçalı Kel Memed, Çakıcı Memed Efe, Demirci Memed Efe, Danişmendli İsmail Efe, Sökeli Cafer Efe, Yörük Ali Efe, Gökçen Efe ve Kamalı Zeybek' gibi efelerin bu kültürün önemli isimleri olduğunu kaydeden Bozkurt, bazılarının Kurtuluş Savaşı sırasında düzenli birliklere katılmak istemediğini, bazılarının düzeni sağlamak adına bir süre halka zulüm de yaptıklarını, ancak özellikle düzenli ordunun kurulmasından önce yurdu işgal eden düşmana karşı savaş başlatarak işgali zorlaştırdıklarını dile getirdi. Demirci Memed Efe'nin yaşamından örnekler veren Bozkurt, kendisini yakalayan Refet Paşa'nın mecliste gündem dışı konuşmasında "Demirci fenalıklar yapmıştır, ama yaptığı vatan savunması takdir edilmelidir. Ben onu iyilikleriyle anacağım" sözlerini hatırlattı.

ATATÜRK "SARI ZEYBEK"

Bozkurt, Atatürk'ün zeybek kültürünün yayılması için ilk Beden Eğitimi öğretmenlerinden Selim Sırrı Tarcan'ı görevlendirdiğini, bu ilgi ve sevgisine ithafen Efe'lerin Atatürk'ü "Sarı Zeybek" olarak andıklarını anlattı. Recep Bozkurt, Atatürk'ün "Hanımefendiler, beyefendiler. Selim Sırrı Bey zeybek dansını icra etmiş ve ona medeni bir şekil vermiştir. Artık Avrupa'lılara bizim de mükemmel bir raksımız var diyebiliriz. Bu raks her cemiyette salonlarımızda kadınla birlikte oynanabilir, oynamalıyız" şeklindeki sözlerini aktardı.

MOR ASALET, MAVİ ÖZGÜRLÜĞÜ SİMGELER

Zeybek oyunlarının özgür oyunlar olduğunu, ritme uymak koşuluyla kimin nasıl isterse çıkıp oynayabildiğini, kıyafetlerde yer alan başlıca iki renkten morun asaleti, mavinin özgürlüğü simgelediğini vurgulayan Recep Bozkurt, zeybeklerin yöresi konusuna da değindi. Bozkurt, "Araştırmacılar Samsun'dan Silifke'ye bir hat çizerler. Trakya'yı dışarıda bırakırsak, hattın batısında kalan her yerde bu kültürün varlığı görülür. Zeybek türkülerinin pek çoğu aslında ağıttır. Hem ağıt olabilir, hem de oynanabilir mi? Evet. Zeybek türkülerinin özelliği ve güzelliği buradadır. Yöre kavgası yapmanın anlamı yoktur. Bu kültür kim anıyorsa, kim yaşıyorsa, kim yaşatıyorsa onundur" dedi.

PİSTE ÇIKTILAR

Konuşmasının ardından Recep Bozkurt'un bağlamayla çaldığı, Bülent Uprak'ın seslendirdiği 'Feraye', 'Eklemedir Koca Konak' türküleri eşliğinde öğretmen eşler Feridun ve Neyir Sertkaya zeybek oyunlarından örnekler sundu. 65 yaşındaki halk oyunları eğitmeni Sedat Öztürk, Ortaklar Öğretmen Okulu (Adabelenliler) mezunu arkadaşlarıyla Harmandalı ve Kerimoğlu zeybeklerini sergiledi. Adabelenlilerin öğretmen okulunda her gün dört zeybek oynadığını, şimdi Ege düğünlerinde bile zeybek oynayanların nadiren görüldüğünü belirten Sedat Öztürk "Genç arkadaşlarımız hiç olmazsa Harmandalı'yı öğrensinler. Düğünlerde dahi olsa mutlak bir zeybek oynasınlar, bu kültürü sonsuza taşısınlar. Zeybekler sadece oynarken diz vurur, diz çökerler. Haksızlığa, adaletsizliğe, baskıya ve emperyalizme asla diz çökmezler" dedi.

Eğitimci yazar Yılmaz Mızrak da, "kendi memleketimin efeleri" sözleriyle tanımladığı "Ödemiş Efeleri"ni anlattı.

DENİZCİ ZEYBEKLER "LEVENDEDAD"

Gecenin son bölümünde Sanat tarihçisi ve araştırmacı Cevat Yıldırım da zeybek tarihinin bilinmeyen bir yönüne vurgu yaptı. Adlarına 'Levendedad' denilen denizci zeybeklerin varlığına işaret eden Yıldırım, "Son araştırmalarım 1797 yılından sonra her yıl Ege'de beş yerden, yani Ödemiş, Tire, Bayındır, Menemen ve Foça'dan 50 denizci zeybek Cezayir, Tunus, Fas'a yani Garp Ocaklarına sefere gidiyordu. Bunlar Foça'da toplanıyor, gemileri Foça'dan hareket ediyordu" dedi. - İzmir / Foça