Türk Tiyatrosunun Kilometre Taşlarından Musahipzade Celal

MUSA ALCAN - Türkiye'ye özgü müzikal komedi türünün ilk yazarı olarak anılan Musahipzade Celal'in ilk oyunu 1912'de sahnelendi.

Türk tiyatrosunun öncülerinden biri olan, oyun yazarı Celal, Gazhane Başkatibi Musahipzade Ali Bey ve Fıtnat Ecibe Hanımın oğlu olarak, 31 Ağustos 1868'te İstanbul Cihangir'de doğdu. Asıl adı Mahmud Celaleddin olan oyun yazarının büyükbabası besteci İzzet Şakir Ağa, III. Selim'in musahiplerinden olduğu için, ailesi "Musahipzade" olarak anıldı.

İlk öğrenimini Firuzağa Sıbyan Mektebi'nde bitiren Musahipzade Celal, ardından Feyziye Rüştiyesi'nde ve Süleymaniye Numune-i Terakki İdadisi'nde okudu. Celal, 1889 yılında, Babıali Tercüme Odası'nda katip olarak göreve başladı ve yazma alışkanlığını burada edindi. Bir yandan Hukuk Mektebi'ne devam ettiyse de bitiremedi.

Oyun yazarı Celal'in, çocukluğunda etkilendiği "Karagöz" ve "Ortaoyunu" seyirleri, tiyatroya merak sarmasına sebep oldu. Arkadaşlarıyla orta oyunları tertip etti ve bu oyunlarda zenne rollerine çıktı. Hukuk öğrenimi sırasında izlediği Mınakyan Tiyatrosu oyunlarının güçlendirdiği ilgiyle, II. Meşrutiyet yıllarında oyun yazmaya başlayan Celal, Cumhuriyet döneminde de eserler vermeye devam etti.

20'den fazla oyun yazdı

Musahipzade Celal, Ahmet Vefik Paşa'nın "Moliere" çevirilerini inceleyerek tiyatro bilgisini artırdı. Eserlerinde değindiği konuları genellikle Osmanlı döneminden, günlük yaşamdan, güncel eleştirilerden ve tarihsel kesitlerden aldı. Komediye ağırlık veren, seyri kolay, güldürürken düşündüren, tiyatro kurallarına uygun, güncel taşlamaları kullanan 20'den fazla oyun yazdı.

Celal'in, metnin edebi değerinden ziyade, oyunculuğu ön plana çıkaran eserleri, bir dönem için izleyicinin istediği ürünler olduysa da sonraları "çağdaş tiyatronun gerisinde kaldı" yorumları yapıldı.

Oyun yazarının, 1908'de tercüme bürosundan ayrılışının ardından, zamanının büyük bölümünü oyun yazmaya ayırdı ve yayımlanan ilk oyunu "Türk Kızı" oldu. Musahipzade Celal'in ilk oyunu "Köprülüler" 1912'de, Ermeni asıllı tiyatro yönetmeni ve oyuncusu Mardiros Mınakyan'ın kurduğu "Mınakyan Tiyatrosu"nda sahnelendi.

Kadınlar ilk kez tiyatro izledi

Celal'in "Lale Devri" adlı oyunu, İstanbul'da ilk defa kadınların tiyatroya gitmesini sağladı.

Türkiye'ye özgü denebilecek bir müzikal komedi türünün, ilk yazarı olan Musahipzade Celal'in, 1914'te kaleme aldığı "İstanbul Efendisi" adlı ilk müzikal oyunu, İstanbul Şehir Tiyatroları'nda da sahnelendi.

Adı, İstanbul Şehir Tiyatroları'nın Üsküdar sahnesine verilen Musahipzade Celal'in, Şehir Tiyatroları'nda oynanan ilk eseri, 3 perdelik "Fermanlı Deli Hazretleri" oyunu oldu.

Üsküdar Defterdarı'yken 1923'te emekli olan Musahipzade Celal, konusunu daha çok Osmanlı tarihinden alan müzikli oyunlar yazmayı sürdürdü ve 1919-1924 yılları arasında yazdığı oyunlar, Osmanlı Operet Heyeti tarafından sahnelendi.

Oyunları sinemaya aktarıldı

Genellikle, saray yaşamını, sosyal dramı, yakın tarih ve Türk dünyasını işlediği oyunları, teknik yönden başarılı olarak kabul edilmese de siyasal ve belgesel niteliğinde görüldü.

Musahipzade Celal, 13 Şubat 1952'de, Tepebaşı'ndaki "Komedi Tiyatrosu"nda, "Bir Kavuk Devrildi" oyununun temsiliyle, 40. sanat yılının jübilesini yaptı.

"Aynaroz Kadısı" ve "Bir Kavuk Devrildi" oyunları, Muhsin Ertuğrul tarafından sinemaya aktarılan Celal'in, 1958'de çıkan bir yangında "Bir Kavuk Devrildi"nin filmi yandı.

Celal ayrıca "Kafes Arkasında", "Bir Kavuk Devrildi", "Mum Söndü", "Pazartesi, Perşembe", "Gül ve Gönül", "Macun Hokkası", "Yedekçi", "Kaşıkçılar", "Atlı Ases", "İtaat İlamı", "Moda Çılgınları", "Kafes Arkasında" ve "Gül ve Gönül" isimli eserlere de imza attı.

Usta oyun yazarı, 20 Temmuz 1959'da, 89 yaşındayken İstanbul'da hayatını kaybetti.