Misafiri "Kapı Tokmağı" Sesinden Tanıyorlar

BARIŞ YALÇINKAYA - Erzincan'ın Kemaliye ilçesinde, evlerin kapılarına takılan tokmaklar sayesinde ev sahipleri, kapıyı çalan misafirlerini görmeden kadın ya da erkek olup olmadığını anlayabiliyor.

Kentin Kemaliye ilçesinde asırlardır yaşatılan ve Türklerin Şamanizm'e inandığı dönemdeki geleneklerden olan çeşitli motiflerle kapı süsleme ve demir kapı tokmağı üretimi geleneği, ilçedeki ustalarca yaşatılıyor.

Şamanizm geleneğine göre, geçmişte hane halkını şeytana karşı koruduğu düşüncesiyle kapılara yapılan yılan figürü gibi süslemeleri kapı ve kapı tokmaklarına işleyen ustalar, Türkler'in İslam'a geçişinin ardından uygulanan kapılara iki farklı tokmak takma geleneğini de yaşatmaya çalışıyor.

Özellikle İslam geleneğinde ev halkının evlerine gelen misafirlerin cinsiyetine göre kıyafetlerine dikkat etmesini sağlamak amacıyla ustalarca yapılıp kapılara takılan iki farklı tokmak, eve gelen misafirin cinsiyeti konusunda ev sahibine bilgi veriyor.

Ustalarca yapılıp kapılara takılan iki tokmaktan tok ses çıkartan biri eve gelen misafirin erkek, tiz ses çıkartan diğer tokmak ise kadın olduğu anlamına geliyor.

İlçe sakinleri, geçmişte adeta görüntülü kapı sistemi olan bu yöntemi kullanmaya devam ediyor.

Kemaliye Belediye Başkanı Mustafa Haznedar, asırlık geleneğe ilişkin AA muhabirine yaptığı açıklamada, ilçeye ilk yerleşen Türklerin Orta Asya'dan hareket edip Kafkasya üzerinden Anadolu'ya geldiğini söyledi.

Türkler, Müslümanlığı seçince kapı tokmaklarının işlevi arttı

Geçmişte Şamanizm'e inanan Türklerin söz konusu dönemdeki gelenekleri sebebiyle kapı tokmaklarını ve kapı süslemelerini yılan figürü şeklinde yaptığını anlatan Haznedar, şunları aktardı:

"Türklerin İslamiyet'e geçmeden önceki inancı olan Şamanizm'e göre kapılara işlenen yılan figürlerinin haneyi şeytana karşı koruduğuna inanılırdı.Türkler, Müslümanlığı kabul edince Müslümanlık adetlerine göre kapılara yeni bir işlev vererek bir yerine iki tane kapı tokmağı yapmış. Büyük ve tok sesli olan kapı tokmağını eve gelen erkekler, küçük ve ince sesli olanını da bayanlar kullanıyor. Ev halkı, bu şekilde eve gelen misafirinin erkek mi bayan mı olduğunu anlayıp ona göre kapıyı açardı, şimdi de aynı gelenek sürdürülüyor."

İlçede demircilik ve kapı tokmağı ustalığı yapan Ali Demirci (36) de kapı tokmağı üretme işini babasından öğrendiğini ve bu işi 6 kuşaktır sürdürdüklerini dile getirdi.

Kapı tokmağı imalatçılığının unutulmaya yüz tutan bir meslek dalı olduğuna işaret eden Demirci, tamamen el işçiliğiyle kapı tokmağı yaptıklarını ve bir kapı tokmağını özelliğine göre 2 gün ile 2 haftada bitirdiklerini söyledi.

"Bu kapı tokmakları bir anlamda geçmişteki görüntülü kapı sistemi"

Demirci, ürettikleri kapı tokmaklarının fiyatının ise işçiliği sebebiyle 90 ile 700 lira arasında değiştiğini aktararak, "Kapı tokmakları eskiden tahta kapılar için yapılıyordu, günümüzde ise çelik kapılara da uygulanabiliyor. Bu kapı tokmakları bir anlamda geçmişteki görüntülü kapı sistemi. Yani ecdadımız bu konuya çok önem vermiş o yüzden bu şekilde bir şey düşünmüş." diye konuştu.

Bu tür kapı tokmaklarının halen rağbet gördüğüne işaret eden Demirci, el emeği göz nuruyla uzun uğraşlar sonucunda ürettiği kapı tokmaklarının üzerine farklı anlamlara gelen motifler de işlediklerini sözlerine ekledi.