İbrahim Müteferrika'nın izinde geleneksel kağıt üretimi

İSMAİL ERSAN - Yalova Belediyesince kurulan, geçmişten bugüne kağıdın serüveninin anlatıldığı İbrahim Müteferrika Kağıt Müzesi'nde oluşturulan atölyede, budanmış ağaç dalları kullanılarak geleneksel yöntemlerle kağıt üretimi de gerçekleştiriliyor. Ziyaretçilerin üretim yapabildiği müze, yerli ve yabancı turistlerden ilgi görüyor.

Müzenin sorumlusu ve sanat tarihçisi Aytekin Vural, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Osmanlı döneminin ilk matbaacısı İbrahim Müteferrika'nın, 18'inci yüzyılın ikinci yarısında kurduğu tesiste ihtiyaç duyulan kağıdı elde etmek üzere Yalova'ya bağlı Elmalık köyünde atölye inşa ettirdiğini söyledi.

Bu kağıthanede yaklaşık 20 yıl üretim yapıldığını belirten Vural, "Yalova'daki kağıthanede 20 yıldan sonra kaç sene üretim yapıldığı konusunda tam bir bilgi sahibi değiliz ancak Osmanlı'nın ilk kağıthanesi olan Yalova kağıthanesinde uzun yıllar kağıt üretildiğini biliyoruz" dedi.

Vural, Yalova kağıthanesinde üretimin, budanmış ağaç dalları kullanılarak gerçekleştirildiği bilgisini verdi.

Söz konusu geleneksel yöntemi kullanmak ve kağıdın geçmişten bugüne serüvenini anlatmak amacıyla müze kurulmasına karar verildiğini dile getiren Vural, şöyle devam etti:

"Yaşayan müzecilik çalışmaları kapsamında bu müzede kağıt üretmemiz gerektiğini benimsedik. Bütün yoğunluğumuzu atölyeye verdik. 'Önce kağıt üretmeliyiz' deyip iki senelik bir çalışma yaptık. Öncelikle Osmanlı arşivlerinden yola çıkarak birkaç aylık bir çalışmayla kağıtçıların, kağıtçıbaşlarının, kağıtçı esnafın tüm not defterlerini inceledik. İbrahim Müteferrika'nın sicil kayıtlarını belgelemeye çalıştık. Daha sonra müzeyi kurarak kağıt üretmeye başladık. Yalova Belediyesi İbrahim Müteferrika Kağıt Müzesi, 25 Mayıs'ta açıldı. Kısa süre önce kurulmasına rağmen şimdiye kadar 10 bin kişi, müzeyi ziyaret etti. Bu durum bizim için sevindirici. Ziyaretçilerin 5 bini, Avrupa ülkeleri ve ABD başta olmak üzere 80 ülkeden geldi. Ayrıca ülkemizin 81 ilinden de ziyaretçiler geldi."

Müzede asıl amaçlarının geleneksel yöntemleri gösterebilmek olduğunu vurgulayan Vural, ziyaretçilerin özel bölümde ücretsiz olarak kağıt üretebildiğini anlattı.

- "Burada her şey el yapımı"

Kağıt yapımı için gereken ağaç ve bitki dallarını, çevreye zarar vermeden budayarak müzeye getirdiklerini ifade eden Vural, şöyle konuştu:

"Belediye, budadığı hiçbir dalı çöpe göndermiyor. Dallar, kağıt yapımı için müzede değerlendiriliyor. Bu vesileyle hem çevre kirlenmiyor hem de kağıdımızı üretmek için malzeme sıkıntısı çekmiyoruz. Geleneksel kağıt üretiminde kağıtlar tamamen el yapımı olarak imal ediliyor. Selülozu hiçbir katkı maddesi kullanmadan üretiyoruz. Kurutulması içinde kağıdı asıyoruz. Modern kağıt üretiminde selüloz elde edilirken kimyasal madde kullanılıyor ve fabrikasyon olarak üretiliyor. Burada her şey el yapımı. Bu müzenin amacı; ülkemizde kağıdı bir marka yaparak tüm dünyada 'Yalova kağıdı' ismiyle öncelikle hediyelik daha sonra kullanım materyali olarak sunmak. İnanıyoruz ki Yalova, bundan 269 yıl önce olduğu gibi bundan sonra da kağıtla anılacak."

Vural, müzede kağıt üretiminin yanı sıra bu ürünün geçmişten bugüne tarihçesini konu alan bölümler de bulunduğuna işaret etti.

Ziyaretçilerin müzeyi keyifle gezdiğini bildiren Vural, "Müzemizde, Çin'den, kağıdı yüzyıllarca işleyip Araplara taşıyan Uygur kağıtçılığından, geleneksel Türk kağıtçılığından bahsettik. Dünyadaki kağıt müzeleri, kağıt sanayisinin gelişimi, Türk kağıt sanayisi, sahafların tarihi, kitap ve kağıdın geri dönüşümü hakkında bilgi veren panolarımız var" ifadesini kullandı.

- Ağaç dalları kaynatılıp dibeklerde 10 saat dövülüyor

Kağıt üretiminin hiçbir aşamasında kimyasal madde kullanmadıklarını anlatan Vural, budanmış ağaç dallarını kaynatıp dibeklerde 10 saat döverek kağıda dönüştürdüklerini belirtti.

Bazı sanatçıların, beyaz kağıt istediğini ifade eden Vural, şunları kaydetti:

"Sanatçıların isteğine yanıt verebilmek için Osmanlı belgelerinden yararlanıyoruz. Gelibolulu Mustafa Ali'nin, Osmanlı mesleklerini anlatan bir kitabı var. Bundan yola çıkarak farklı renklerde kağıt denemeleri yaptık. Ham kireç taşları ile ağaçları haşlayarak beyaz kağıt, zerdeçal ile haşlayarak sarı kağıt ve çayla haşlayarak kırmızı kağıt üretmeye başladık. Renkleri bile kimyasal madde kullanmadan elde ediyoruz. Müzeye olan yoğun ilgi dolayısıyla randevu sistemiyle çalışıyoruz. 5 ay önce kurulmasına rağmen müzeye olan ilgi çok fazla. Müzeye her gün 300-400 kişinin gelebileceğini hesaplayarak bir gün öncesinden kağıt hazırlıyoruz. Ziyaretçilerimiz burada kağıt üretiyor ve hatıra olarak yanlarında götürüyor."

2-Yalova Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü'ne bağlı İbrahim Müteferrika Kağıt Müzesi Sorumlusu sanat tarihçisi Aytekin Vural röportaj