Anadolu Kültürünün Tazelendiği Mahalle: Zeytinlik

GÜLTEKİN YETGİN - Yaklaşık iki asır önce Avrupa'dan ithal edilen malzemelerle inşa edilen, Rumlar ile Türklerin yıllarca yaşadığı, türkülere konu olan Zeytinlik Mahallesi evleri, ziyaretçilerine tarihin içerisinde yolculuk yaptırıyor.

Eski Giresun yerleşiminin tam ortasında yer alan Giresun evleri, kendine özgü bahçesi, kapıları, pencereleri, iç dizaynı gibi mimari özellikleriyle ön plana çıkıyor. Avrupa'ya fındık götüren gemilerin getirdiği ithal malzemelerle inşa edilen evlerde, bugünün sobalarından çok farklı peçi (Rus) sobası, Marsilya kiremitleri dikkati çekiyor.

Giresun Üniversitesi (GRÜ) Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Gazanfer İltar, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Zeytinlik Mahallesi'ndeki evlerin her birinin kompleks şeklinde inşa edildiğini söyledi.

Mahallenin birbirine dik ve paralel uzanan sokaklardan meydana geldiğini belirten İltar, "Kitabelere göre en eski 1840'lı yıllarda inşa edilmiş olan evler, hiçbiri diğerinin ışığına, manzarasına, hava sirkülasyonuna etki etmeyecek şekilde konuşlandırılmış" dedi.

Kullanılan malzemeler Avrupa'dan

Evlerde kullanılan malzemelerin çoğunun yurt dışından, özellikle Avrupa'dan getirildiğinin görüldüğünü belirten İltar, şöyle konuştu:

"Giresun'dan fındık ihracatı neticesinde Avrupa kentlerine giden gemiler dönüşte kiremit, ferforje gibi birtakım inşaat malzemelerini buraya getirmişler. İnşaat malzemeleri özellikle Marsilya ve çevresinden getiriliyor. Buradaki evlerin kiremitleri incelendiğinde tamamına yakınının Marsilya'dan geldiğini, değişik firmaların isimlerini ve markalarını görebiliyoruz. Alaturka kiremit burada yok denecek kadar az."

Evlerde dikkatleri çeken malzemeler arasında peçi sobalarının yer aldığını ifade eden İltar, "İçi tuğla dışı sac malzemeyle kaplı bir soba tipi. Yörede Rus sobası olarak anılıyor. Bu sobanın yüzde 50'si salonu, yüzde 25'i bir odayı, yüzde 25'i de diğer odayı ısıtıyor. Rusya'dan gelen ustaların bir ürünü olarak yorumlanıyor" ifadelerini kullandı.

İltar, Giresun evlerini Anadolu'daki geleneksel konutlardan ayıran en önemli özelliklerden birisinin plan kurgusu olduğunu ifade ederek, şöyle dedi:

"İç sofalı ya da köşe sofalı plan tipi. Özellikle köşe sofalı plan tipinde üst kata geçiş, evlerin merdivenlerinin konumlandırılışı, üst katın plan şeklini ve oda sayısını belirliyor. Merdivenlerin üzerindeki boşluğun, ara katı şeklinden değerlendirilmesi geleneksel konut mimarisinden sadece Zeytinlik mimarisinde karşılaştığımız bir uygulama."

Giresun evlerindeki balkonların da bölgedeki ve Anadolu'daki diğer konut mimarisinden farklı olduğuna dikkati çeken İltar, "Nemli bir bölge olmasından dolayı buradaki evlerde görmüş olduğumuz balkonlar ızgara şeklinde metalden yapılmış. Ayrıca her evin fırın, ocak, çamaşırlık, günlük sebze ihtiyaçlarını karşılayan şenlik denilen küçük bahçeleri, kuyuları, sarnıçları, çeşmeleri de var" diye konuştu.

Evlerde Türk ve Rumlar yaşamış

İltar, Giresun'un özellikle 19. yüzyılda nüfus yoğunluğu bakımından kozmopolit bir şema sergilediğini anlatarak, dini inanç grubuna göre nüfusun değişik mahallelerde yoğunlaştığının görüldüğünü söyledi.

Zeytinlik mevkisinin "Gogora Mahallesi" olarak anıldığını dile getiren İltar, şunları kaydetti:

"Tarihte Rum ahalinin ikamet ettiği mahalledir. Türklerin ise Hacı Hüseyin'dir. Az sayıda Ermeniler ise Çınarlar Mahallesi'nde ikamet ediyor. Bazı mahallelerde ise karışık yaşam tarzı olduğunu görmekteyiz. Bu bölgedeki evlere içerisinde yaşayanlar kendilerine has bir şeyler katmış. Örneğin bu bölgedeki evlerin her bir odadan diğerine geçişi vardır. Dışa kapalılık özelliği diğer mahallelerde olan evlerden biraz daha farklıdır."

Zeytinlik Mahallesi'ndeki bir evde yaşamını sürdüren Ayten Ergüney (85) ise 1932 yılında babasının mahalledeki evlerini satın aldığını anlatarak, "Burada o kadar çok hür yaşadık ki her taraftan deniz görünüyor, dağlar görünüyor. Bu evi Rumlar kurmuş. Burada yaşamışlar. Biz 5'inci Türk sahibiyiz. Birbirlerini hiç kapatmamış evler bahçe içerisinde" ifadelerini kullandı.

Giresun'un Evleri türküsünde geçen "Şima"nın Zeytinlik Mahallesi'ndeki evlerde rastlandığına dikkati çeken Ergüney, "Şima kireç, yumurta akı ve suyun karışımdır. Taşların yapışması için birbirine sürülen madde. Bu çok sağlam oluyor. 150 yıllık ev yumurta akından yapılmış" diye konuştu.

Mahalle halkı evleri terk etmedi

Giresun Mimarlar Odası Başkanı Serdar Demirkan da kent merkezindeki tescilli yapıların yüzde 60'ının Zeytinlik Mahallesi'nde yer aldığını belirterek, Zeytinlik Mahallesi'nde 4'ü anıtsal olmak üzere 85 tescilli yapının bulunduğunu söyledi.

Mahallede restorasyon çalışmalarının devam etiğini dile getiren Demirkan, "Ne evler diğer Anadolu evlerine benziyor ne malzemeler ne de sokak dokusu, sokak yapısı... Gerçekten çok orijinal. Birçok çalışma yapıldı, 20 ev için restorasyon projeleri çizildi, onaylandı" dedi.

Demirkan, Zeytinlik Mahallesi'nde hala mahalle halkının yaşadığının görüldüğünü anlatarak, sözlerini şöyle tamamladı:

"Bu çok önemli. Türkiye'nin birçok yerinde turizme yönelik bir anlayış geliştiği için yerel halkın orada yaşamı maalesef sonlanmış, ticari bir mahalle oluşmuştur. Zeytinlik Mahallesi yerel halkı içerisinde yaşattığı ve halkla yaşayan bir yerdir. Bu durum mahalleyi özel kılan sebeplerin içerisindedir. Zeytinlik Mahallesi'ne gelenlerin eski Anadolu kültürünü, Karadeniz kültürünü bir kez daha tazeleyecekleri, ezberleri bozacakları kanaatindeyim." - Giresun