Mutlak butlan nedir, ne zaman uygulanır, örnekleri nelerdir? Mutlak butlan kararı çıkarsa ne olur?

Mutlak butlan, Türk hukuk sisteminde önemli bir kavramdır. Hem özel hukukta hem de kamu hukukunda sıkça karşılaşılan bu kavram, özellikle geçersizlik halleriyle ilgili tartışmalarda ön plana çıkar. Son dönemde CHP Kurultayına ilişkin davalar nedeniyle kamuoyunda daha fazla gündeme gelmiştir. Bu yazıda, "mutlak butlan nedir, mutlak butlan ne demek, mutlak butlan örnekleri nelerdir, mutlak butlan ne zaman uygulanır, mutlak butlan çıkarsa ne olur, CHP Kongre davasından mutlak butlan kararı çıkarsa ne olur? İşte detaylar…

MUTLAK BUTLAN NEDİR?

Mutlak butlan, hukuken geçerli olması için gereken asli unsurları taşımayan işlemlerin, başından itibaren geçersiz sayılması halidir. Yani işlem, daha yapılırken yok hükmünde kabul edilir. Bu tür işlemler, hukuk düzeni tarafından korunmaz ve hiçbir şekilde geçerlilik kazanamaz.

Mutlak butlan, özellikle kamu düzenine aykırı, şekil şartlarına uymayan, tarafların fiil ehliyetine sahip olmadığı veya konusunun hukuka açıkça aykırı olduğu durumlarda ortaya çıkar. Bu tür geçersizlik halleri, genellikle mahkeme tarafından kendiliğinden (re'sen) dikkate alınır.

MUTLAK BUTLAN NE DEMEK?

Mutlak butlan ne demek sorusu, hukuk sisteminde işlemlerin geçerlilik şartlarına dair temel bir anlayış gerektirir. Bu kavram; hukuki işlemin geçersizliğinin çok ağır ve telafi edilemez bir düzeyde olduğunu ifade eder.

Örneğin bir kişi, kanunen yasak olan bir faaliyeti düzenleyen sözleşme imzalarsa, bu sözleşme mutlak butlanla sakatlanmıştır. Çünkü hukuka ve kamu düzenine açıkça aykırıdır. Böyle bir sözleşme, taraflar istese bile geçerlilik kazanamaz. Hatta böyle bir işlemle ilgili dava açılmasa bile, hakim durumu fark ettiğinde geçersizlik kararı verebilir.

MUTLAK BUTLAN ÖRNEKLERİ NELERDİR?

Mutlak butlan kavramı, hukuk uygulamasında çok çeşitli örneklerle karşımıza çıkar. Aşağıda en yaygın mutlak butlan örnekleri özetlenmiştir:

• Evli bir kişinin yeniden evlenmesi: Mevcut evlilik sona ermeden yapılan ikinci evlilik işlemi, yok hükmündedir. Hukuken hiç yapılmamış sayılır.
• Fiil ehliyeti olmayan kişinin yaptığı sözleşme: Ayırt etme gücüne sahip olmayan bir kişinin tek başına yaptığı işlem baştan itibaren geçersizdir.
• Şekil şartlarına uymayan işlemler: Özellikle taşınmaz satışları gibi işlemler kanunen yazılı yapılmak zorundadır. Sözlü yapılan bir satış işlemi mutlak butlanla geçersiz olur.
• Ahlaka aykırı sözleşmeler: Toplumun genel ahlak anlayışına açıkça aykırı bir sözleşme (örneğin suç işlemek amacıyla yapılan bir anlaşma), geçerli kabul edilemez.
• Kanunen yasaklanmış faaliyetlerin düzenlendiği işlemler: Uyuşturucu üretimi veya kaçakçılık gibi yasal olmayan faaliyetlere ilişkin sözleşmeler de baştan itibaren hükümsüzdür.

Bu örnekler, mutlak butlanın yalnızca teorik bir kavram olmadığını; günlük yaşamda da somut etkiler doğurduğunu gösterir.

MUTLAK BUTLAN NE ZAMAN UYGULANIR?

Mutlak butlanın uygulama alanı oldukça geniştir. Aşağıdaki durumlarda mutlak butlan kararı verilmesi mümkündür:

• Fiil ehliyeti yoksa: İşlemi gerçekleştiren kişinin akıl hastalığı, yaş küçüklüğü gibi sebeplerle işlem ehliyeti yoksa mutlak butlan söz konusudur.
• Şekil şartları ihlal edilmişse: Kanunda belirli bir şekle bağlanmış işlemler, bu şekil şartına uyulmadan yapılırsa geçersizdir.
• Emredici hükümlere aykırılık varsa: Kanunun açıkça izin vermediği veya yasakladığı işlemler, kamu düzeni gereği geçersiz sayılır.
• Konusu hukuka aykırıysa: Konusu suç olan, ahlaka ya da kamu düzenine aykırı sözleşmeler mutlak butlanla geçersiz olur.

Mutlak butlanın önemli bir özelliği, bu tür geçersizliklerin her zaman ileri sürülebilmesidir. Yani işlemin üzerinden yıllar geçse de, zamanaşımı ya da hak düşürücü süre işlemez. Ayrıca mahkeme, bir tarafın talebi olmadan da mutlak butlanı tespit edebilir.

MUTLAK BUTLAN ÇIKARSA NE OLUR?

Mutlak butlan kararı verilmesi, çok ciddi hukuki sonuçlar doğurur. Bu karar çıktığında;

İşlem baştan itibaren yok hükmündedir.
Geçersiz işlemden doğan hiçbir hak veya borç ayakta kalmaz.
Tarafların işlemle ilgili olarak elde ettikleri haklar da geri alınır.
İşlem, taraflarca sonradan düzeltilerek geçerli hale getirilemez.
Mahkeme bu durumu re'sen dikkate alabilir, yani taraflar dava açmasa bile geçersizlik tespiti yapılabilir.

Özellikle resmi belgelerle tescillenmiş işlemlerde (örneğin taşınmaz devri, evlilik, şirket kuruluşu vb.) mutlak butlan kararı, kayıtların silinmesine, hakların geri alınmasına ve ciddi mağduriyetlerin ortaya çıkmasına neden olabilir.

CHP KONGRE DAVASINDAN MUTLAK BUTLAN KARARI ÇIKARSA NE OLUR?

Son dönemde CHP'nin gerçekleştirdiği kurultaylar ve özellikle 4-5 Kasım 2023 tarihli 38. Olağan Kurultay, yargıya taşınmış ve bu kapsamda "mutlak butlan" talepli davalar açılmıştır. Peki, bu davalardan mutlak butlan kararı çıkarsa ne olur?

• Kurultay geçersiz sayılır: Eğer mahkeme mutlak butlan kararı verirse, kurultay hukuken hiç yapılmamış sayılır. Alınan tüm kararlar yok hükmünde olur.
• Mevcut yönetim düşer: Özgür Özel'in genel başkanlığı dahil olmak üzere, PM üyelikleri ve diğer organ seçimleri geçersiz hale gelir. Parti yönetimi yasal zeminini kaybeder.
• Yeni kurultay zorunluluğu doğar: Parti içi organların yeniden oluşturulması için geçerli bir kurultay düzenlenmesi gerekir.
• Geçici yönetim tartışması başlar: Eğer mevcut yönetim yok hükmünde sayılırsa, yeni bir yönetim şekli için ya geçici bir kurul atanır ya da parti tüzüğünde öngörülen olağanüstü yollar devreye girer.
• Siyasi kriz derinleşir: Bu tür bir karar, sadece parti içi krizle sınırlı kalmaz; aynı zamanda kamuoyunda da ciddi bir tartışma başlatır ve siyasi gündemi etkiler.
• Yargı kararı siyasi sonuç doğurur: Mutlak butlan kararı yalnızca hukuki değil, aynı zamanda siyasi bir etki yaratır. Bu nedenle kararın kamuoyunda yankıları çok daha geniş olur.

Bu senaryo gerçekleşirse, sadece CHP için değil, Türkiye siyasi tarihi açısından da önemli bir dönüm noktası yaşanabilir. Böyle bir kararla birlikte Türkiye'de parti içi hukuk ve demokrasi uygulamaları daha fazla sorgulanır hale gelebilir.