Mikroplastikler nedir?

İsim babası Britanya İmparatorluk Nişanı sahibi profesör Richard Thompson olan mikroplastikler, çevrede kirliliğe sebep olan parçacıklardır. Oluşumlarına göre ikiye ayrılan mikroplastikler hakkında daha fazla bilgi için haberimize göz atın. Mikroplastikler nedir? Mikroplastikler hakkında bilinenleri sizin için derledik. Detaylara haberimizden ulaşabilirsiniz.

MİKROPLASTİKLER NEDİR?

Mikroplastikler (MP), 5 mm'en daha küçük olan ve çevrede kirliliğe sebep olan, çoğunlukla petrol türevli olup suda çözünmeyen, düzgün şekilli veya şekilsiz polimerik parçacıklara verilen isimdir 1 mikrondan küçük plastik parçacıklarına ise nanoplastikler denir. Çevredeki plastik kirliliği ile ilgili yeni bir sınıflandırma bulunmaktadır.

Mikroplastik terimi ilk olarak 2004 yılında, Britanya İmparatorluk Nişanı sahibi profesör Richard Thompson (Plymouth Üniversitesi) tarafından kullanılmıştır. Bu sebeple Thompson, "mikroplastiğin babası" olarak anılmaktadır. Oluşumlarına göre mikroplastikler, birincil ve ikincil mikroplastikler olmak üzere iki gruba ayrılır.

Birincil mikroplastikler

Plastik üretim peletleri (4-5mm) ve kozmetiklerdeki plastik mikroboncuklar (<500µm)

Doğrudan 5 mm'den küçük olarak üretilen plastiklerdir. Örneğin, kozmetiklerde, kişisel bakım ürünlerinde kullanılan mikroboncuklar (microbeads), günümüzde makyaj, el işi ve tekstil malzemelerinde aşırı miktarda kullanılan simler (glitters) , plastik üretim peletleri (nurdles) gibi doğrudan oluşan mikroplastiklere birincil mikroplastikler denir. Genel olarak kozmetiklerdeki mikroboncuklar Polietilen (PE), simler içerisinde plastiğinde olduğu kompozit malzemelerden yapılır.

İkincil mikroplastikler

Büyük plastiklerin zamanla parçalanarak 5 mm'den küçük boyutlara ufalanmasıyla oluşur. İkincil mikroplastiklere örnek; plastik malzemelerden kopan aşınan parçacıklar, sentetik tekstillerden kopan dökülen lifler, araç lastiği döküntüleri, ve çeşitli plastik partiküller söylenebilir.

Mikroplastikler doğal ekosistemlere insan aktiviteleri sonucu girerler. Bu insan aktivitelerinden en bilinenleri ise her türlü gemicilik, balıkçılık, tekstil ve endüstriyel süreçler de dahil olmak üzere çok çeşitli kaynaklardan girerler.

NANOPLASTİKLER

1 nm - 1µm arası büyüklükteki plastik parçacıklarına Nanoplastik (NP) denir. Mikroplastik kirliliğine benzer bir şekilde nanoplastikler, direkt olarak nano boyutta (medikal ve bilimsel alanlarda kullanılan nanopartiküller gibi) üretilebildiği gibi, dolaylı olarak da büyük plastik malzemelerin kullanımı ve eskimesi sonucunda oluşur. Bunlardan, doğrudan nano boyutlarda üretilenlere birincil (primer) nanoplastikler, zamanla çeşitli faktörlerle parçalanma sonucu oluşanlara ise ikincil (sekonder) nanoplastikler denilmektedir.Çevrede, sularda, yiyeceklerde ve havada rastlanan nanoplastikler çoğunlukla ikincil kaynaklı nanoplastikler olmaktadır. Nanoplastikler konusunda plastik malzeme aşınmasının yanı sıra sentetik tekstil liflerini de dikkate almak gerekmektedir. Bilim adamları sentetik tekstil ürünlerinden kopan nano ve mikro ölçekteki liflerin iç ve dış ortam havasında aşırı miktarda bulunabildiğine, yine çamaşır yıkama sonucu kıyafetlerden dökülerek oluşan liflerin kanalizasyon vasıtasıyla arıtma tesislerine gittiğini, ancak tesislerde tutulamayarak tatlı ve tuzlu su ortamlarına taşındığına dikkat çekmektedir.

Nanoplastikler, küresel öneme sahip öncelikli kirleticilerdendir ve çevresel matrislerde nanoplastik inceleme ve tespit konusunda bir belirsizlik bulunmaktadır. Mikroplastiklerin tersine, bu kirlilik hakkında henüz çok az şey bilinmesine rağmen, çevre ve insan için ciddi risk oluşturabileceği öngörülmektedir.

Nanoplastikler günlük hayatta sıkça kullanılan gıda malzemelerinden insan vücuduna geçebilmektedir. Bu konuyla ilgili olarak yapılan bir çalışmada her demlemede poşet çaylardaki naylon (6,6) ve polietilen tereftalat (PET) poşet malzemesinden milyarlarca nanoplastiğin içilen çaya geçtiği gösterilmiştir.

Nanoplastikler çok ufak boyutları nedeniyle hücre zarını geçebilir ve hücrelerin işleyişini etkileyebilir. Nanoplastikler lipofiliktir ve bazı çalışmalar, farklı tür nanoplastiklerin lipit çift katmanlarının hidrofobik çekirdeğine dahil edilebildiğini göstermektedir. İnsanlar dahil olmak üzere nanoplastiklerin organizmalar üzerindeki olumsuz etkileri konusunda çok az şey bilinmektedir. Nanoplastiklerin çevresel kaderini izlemek için analitik tekniklerin geliştirilmesi ve nanoplastiklerin gerçekte ne kadar tehlikeli olduğunu değerlendirebilmek için toksisiteleri hakkında daha fazla çalışma yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

Ortamlardaki nanoplastikler üzerindeki spekülasyonlar mikroplastiklerin parçalanması sırasında geçici bir yan ürün olmaktan, potansiyel olarak yüksek konsantrasyonlarda görünmez bir çevresel tehdit olmasına kadar uzanmaktadır.

GIDALARDAKİ MİKROPLASTİKLER

Bazı ürünlerin üretim süreçleri aşamasında, bazılarında ise paketlemede kullanılan ambalajlardan dolayı ve ürünün tüketimi esnasında (ortamdan), bazılarında ise elde edildiği kaynaktan gıdalara mikroplastik kirliliğinin ve başka birçok katkı maddesinin geçmesi söz konusudur.

Bilimsel araştırmalar sonucunda, içme sularında (şişe su, çeşme suları), midye, karides, balık, tuz, şeker, bal gibi yiyeceklerde, soda ve bira gibi ürünlerde mikroplastik tespit edilmiştir. Mikroplastikler ayrıca sokak lezzetleri olarak adlandırılan gıdalara da hem gıdanın kaynağından hem de üretim ve tüketim aşamalarından bulaşabilmektedir. Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ve Greenpeace Akdeniz tarafından gerçekleştirilen ortak bir çalışmada Türkiye'nin çeşitli illerinde satılan midye dolamalarda midye dolma başına 0.6 adet mikroplastik olduğu bulunmuştur.Yapılan bir araştırma, bir Amerikalının yılda 81000 - 123000 adet mikroplastiğe maruz kalabileceğini belirtmektedir. Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütü tarafından hazırlanan 2019 tarihli bir raporda, içme sularındaki MP' lerin sağlığa zararlı olduğuna dair henüz kesin bir kanıt bulunmadığı ve MP parçacıklarının oranları hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulduğunu bildirilmiştir.