Suriye'deki yabancı savaşçılar ne kadar tehlikeli?

IŞİD, Suriye'deki yabancı savaşçıları ülkedeki yeni hükümetten ayrılmaya çağırdı. Diğer yandan Batı, ülkenin yabancı radikaller için bir sığınağa dönüşmesinden endişeli. Peki bu savaşçılar ne kadar tehlikeli'Davaya ihanet eden bir hain, bir kafir ve ABD Başkanı Donald Trump'ın önünde yaltaklanan bir "köle"…

Radikal İslamcı IŞİD, son haftalık bülteninde Suriye'nin yeni geçici Devlet Başkanı Ahmed Şara ve geçen hafta Trump'la yaptığı görüşme hakkındaki görüşlerini bu sözlerle açıkça ifade etmekten geri durmadı.

Aslında IŞİD ile Şara'nın bir zamanlar liderlik ettiği Heyet Tahrir Şam (HTŞ) arasındaki düşmanlık yeni değil. 2012 - 2013 yılları arasında HTŞ, IŞİD'in parçasıydı. Ancak daha sonra El Kaide ile ittifak kurarak örgütten ayrıldı. 2016'da El Kaide ile de bağlarını koparttıktan sonra Suriye'nin IŞİD tarafından kontrol edilen bölgelerinde neredeyse 10 yıl boyunca bu örgütle savaştı. Bu nedenle Şara'nın daha ılımlı ve pragmatik siyasi çizgisine yöneltilen eleştiriler sürpriz değil.

Ancak IŞİD'in metninde dikkat çeken bir unsur daha var. Örgüt, Suriye'deki yabancı savaşçılara seslenerek Şara liderliğindeki mevcut hükümetten ayrılmalarını istedi. Şara'nın ABD'yle yürüttüğü diplomasiden rahatsızlık duyan yabancı savaşçıların IŞİD'e katılmaları çağrısı yapıldı.

El Naba metni ve Şara'nın Trump'la görüşmesi dikkatlerin bir kez daha Suriye'deki geçici hükümetin karşı karşıya olduğu en çetin sorunlardan birine çevrilmesine neden oldu: Ülkedeki yabancı savaşçıların akıbeti.

Geçen haftaki görüşmede, ABD Başkanı, Şara'ya "bütün yabancı savaşçılara ülkeyi terk etmelerini söyleme" yönünde baskı yaparak bunu yaptırımların gevşetilmesi için gerekli olan koşullardan biri olarak nitelendirdi. Fransız ve Alman heyetleri de genel itibarıyla benzer açıklamalarda bulundu. Ortak endişe, Suriye'nin daha sonra uluslararası anlamda da aktif hale gelebilecek aşırılıkçı gruplar için bir sığınak haline gelmesi yönünde.

Kim bu yabancı savaşçılar?

Tam olarak kaç yabancı savaşçının HTŞ saflarında savaştığını kestirmek zor. Çoğu uzman bu savaşçıların sayısının bin 500 ile 6 bin aralığında olduğunu tahmin ediyor.

En büyük grup, Çin dahil olmak üzere Orta ve Doğu Asya'dan gelen Uygurlardan oluşuyor. Bunların çoğu, Türkistan İslam Partisi adlı yapıyla bağlantılı. Diğer savaşçılar arasında ise Rusya ve diğer eski Sovyet ülkelerinin yanı sıra, Balkanlar, Fransa, İngiltere, Türkiye ve bazı Arap ülkelerinden gelenler bulunuyor.

Bu yabancı savaşçıların çoğu, Suriye'deki iç savaşın başlarında IŞİD'in hilafet çağrısına cevaben ülkeye gelmişti. HTŞ, IŞİD ve El Kaide ile bağlarını koparttıktan sonra bazıları örgütten ayrılırken diğerleri kalmayı tercih etti.

Aralarında Uygur ve Çeçenlerin de olduğu pek çok yabancı grubun 2024'ün sonlarında HTŞ liderliğinde yürütülen ve Suriye lideri Beşar Esad'ın devrilmesiyle sonuçlanan harekatta önemli rol oynadığı tahmin ediliyor. Şara, bu kişilerin katkıları için ödüllendirilmesi gerektiğini söylemiş ve Ocak ayında bazı yabancı savaşçılar yeni Suriye ordusunda üst düzey görevlere atanmıştı. Bu karar, kamuoyunda tartışmalara neden oldu.

HTŞ uzmanı ve Washington Enstitüsü kıdemli araştırmacısı Aaron Zelin, bu yabancı savaşçıların halihazırda Suriye güvenlik güçleri için ne derece önem taşıdığını kestirmenin zor olduğunu ifade ediyor.

Diğer yandan DW'ye konuşan Zelin'e göre, bazı savaşçılar diğerlerine göre daha önemli bir konumda. Örneğin Uygur birliğinden gelen savaşçılar şu anda Şara'nın kişisel koruma birliği gibi görev yapıyor. Zelin, bu savaşçılar için "Esasen Şara'yı koruyanlar onlar, çünkü onlara güveniyor. Esad'a karşı savaş döneminden silah arkadaşı olarak görülüyorlar" ifadelerini kullandı.

"Suriye'de aileleri var"

Şu anda Almanya'da yaşayan bir Suriyeli mülteci, Halep'te Esad güçleriyle çatışırken birçok yabancı savaşçıyla tanıştığını belirtiyor. DW'ye konuşan ve güvenlik nedeniyle isminin açıklanmasını istemeyen mülteci, bu savaşçıların "bazılarının iyi, bazılarının ise o kadar da iyi olmadığını" söyledi.

"Savaşa konsantre olmuş durumdalardı ve çoğu Selefi bir bakış açısına sahipti" diyen mülteci, bu savaşçıların çatışmaların olduğu yerlere gitmek istediğini kaydetti. Diğer yandan eski savaşçı, bu yabancı savaşçılardan Suriye'de kalanlarının şimdi ülkede ailelerinin olduğunu vurguluyor. Suriyeli mülteci, "O yüzden şahsen onlara bir şans verilmesi gerektiğini düşünüyorum çünkü eğer onları sınır dışı edersek, kadınları ve çocukları da sürgün etmiş oluruz. Diğer yandan unutmayalım ki, bu (dini) düşünce yapısının en azından bir kısmını paylaşan çok sayıda Suriyeli de var" ifadelerini kullandı.

Yabancı savaşçılar ne kadar tehlikeli?

Daha radikal dini görüşlere sahip yabancı savaşçılar, son dönemde Suriye'de azınlıklara yönelik şiddet olaylarına karışmakla suçlanıyorlar. Ayrıca ülkenin büyük şehirlerinde kadın giyimi ve gelenekler üzerinde baskı kurmakla da eleştiriliyorlar.

Suriye uzmanı ve analist Orwa Ajjoub, yakın zamana dek HTŞ'nin kendisini hala Sünni İslam'ın koruyucusu olarak konumlandırdığına dikkat çekiyor. Ajjoub, İtalya Uluslararası Siyasi Araştırma Enstitüsü için Mart ayında kaleme aldığı yazıda, Esad'ın düşüşün ardından ise grubun daha liberal bir rota benimsediğini belirtti.

"Bu anlatıdaki ani değişim, sıradan savaşçılar açısından önemli bir uyum süreci anlamına geliyor" ifadelerini kullanan uzman şu uyarıda bulundu: "Bu geçiş, daha dar ve mezhepçi bir bakış açısına alışkın savaşçılar için zorlu olabilir. Daha önce İdlib'in muhafazakar ortamının dışına hiç çıkmamış olan birçok HTŞ savaşçısı şimdi Şam'da daha az muhafazakar topluluklarla karşı karşıyalar."

IŞİD'e katılabilirler mi?

Philadelphia merkezli düşünce kuruluşu Dış Politika Araştırmaları Enstitüsü'nden kıdemli uzman Mohammed Salih de Ocak ayında yaptığı değerlendirmede bu dönüşüm sürecinin bazı savaşçıları daha radikal unsurlara itebileceğine dikkat çekti. Salih, "Eğer HTŞ, başı açık kadınlara hoşgörü, alkol satışına izin ya da Batı tarzı bir siyasi sürece katılım gibi görece ılımlı bir çizgide ilerlemeye devam ederse grup içindeki radikal unsurlar, özellikle de yabancı cihatçılar, HTŞ'den ayrılarak IŞİD veya El Kaide'ye katılabilir ya da onlarla iş birliğine gidebilir" ifadelerini kullandı.

Aaron Zelin ise Suriye'deki yabancı savaşçıların "geniş çaplı bir tehdit oluşturduğu" konusunda daha temkinli bir yaklaşımı dile getiriyor. Zelin'e göre, HTŞ'nin artık yeterince radikal olmadığını düşünen yabancı savaşçıların büyük kısmı çoktan gruptan ayrıldı. Geriye kalanlar ise daha az radikal ve oldukça disiplinli bireyler. Zelin, Şara'nın da yıllardır, grubun yeni rotasına direnen yabancı savaşçıları saf dışı bırakmak, tutuklamak ya da sınır dışı etmek için çaba gösterdiğine dikkat çekiyor.

Yabancı savaşçıların hala bireysel düzeyde suç işleyebileceğini ya da sorun yaratabileceğini belirten Zelin, esas tehdidin ise halihazırda IŞİD saflarında olan yabancı savaşçılardan geldiği kanısında. Zelin, "Doğu Suriye'de düşük yoğunluklu bir isyan yürütmeye devam eden bu kişiler ile Suriye Demokratik Güçleri'nin denetimindeki kuzeydoğu Suriye'deki gözaltı kamplarında tutulan savaşçılar esas tehlikeyi oluşturuyor" diye konuştu.

Şimdi ne olacak?

Şara'nın Trump ile yaptığı görüşmenin ardından Suriye güvenlik güçlerinin İdlib'deki yabancı savaşçı üslerine baskın düzenlediğine dair söylentiler yayıldı. Ancak yerel gözlemciler, bunun gerçek mi, yoksa sadece dedikodudan mı ibaret olduğunun ya da yalnızca siyasi bir "gösteri" olup olmadığının belirsiz olduğu görüşünde.

Ciddi bir operasyon ya da geniş çaplı tasfiye şimdilik pek olası görünmüyor. Suriye'nin yeni hükümetinde yer alan bazı isimler, yabancı savaşçıların diğer ülkelere tehdit oluşturmadığını, sayılarının yeni Suriye ordusunun dengesini bozacak kadar fazla olmadığını ve yeni yönetime sadık olduklarını savunuyor. Uzmanlara göre de, bu kişilerin yeni güvenlik yapılarına entegrasyonu, onları etkisiz hale getirmenin en mantıklı yolu olabilir.

Yine de Aaron Zelin, ABD'nin öne sürdüğü tüm talepler arasında, bu savaşçıların durumunun muhtemelen Suriye açısından en zoru olduğuna dikkat çekiyor. Zelin, "Yabancı savaşçılardan gerçekten kurtulmak istediklerini sanmıyorum" diyor ve ekliyor: "Tabii yasa dışı bir şey yapmadıkları sürece."

DW Türkçe'ye engelsiz nasıl ulaşabilirim?