Son nefesini arşivde veren Osmanlı tarihçisi: İsmail Hakkı Uzunçarşılı

"Reis-ül müverrihin" (tarihçilerin reisi) unvanıyla anılan Osmanlı tarihçisi Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı'nın vefatının üzerinden 47 sene geçti.

Osmanlı ve Türk tarihine ilişkin yaptığı önemli çalışmalarla bilinen Uzunçarşılı, 23 Ağustos 1888'de Uzunçarşılı Mehmet Latif Efendi ile Ratibe Hanım'ın oğlu olarak İstanbul Eyüpsultan'da dünyaya geldi.

Beyazıt Merkez Rüşdiyesi'ni bitirip Mercan İdadisi'ne kaydolan Uzunçarşılı, bu yıllarda tarih ve coğrafya derslerine ilgi duymaya başladı.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, 1910'da idadi diplomasını alınca İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesine kaydını yaptırdı. Üniversitede Ahmed Midhat Efendi, Abdurrahman Şeref, Ali Ekrem, Mehmet Akif, İzmirli İsmail Hakkı, Hüseyin Daniş, Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi ve Hamdullah Suphi'den ders aldı.

Gazetelerde araştırma yazıları kaleme aldı

Darülfünundan 1912'de mezun olduktan sonra Kütahya, Kastamonu, Sivas ve Balıkesir'de öğretmenlik ile idarecilik yapan Uzunçarşılı, görev yaptığı şehirlerde, yerel gazetelerde araştırma yazıları kaleme aldı.

Milli Mücadele döneminde, Kuvayi Seyyari'de fahri hizmette bulunan ve raportörlük yapan Uzunçarşılı, 30 Temmuz 1921'de, Yunan kuvvetleri tarafından Kütahya işgal edilince Eskişehir'e, ardından da Ankara'ya geçti.

Uzunçarşılı, görev yaptığı şehirler üzerine hazırladığı Anadolu Kitabelerini, 1927 ve 1929'da iki büyük cilt halinde yayımladı.

23 yıl aralıksız Balıkesir Milletvekilliği yaptı

Milli Eğitim Bakanlığı Umumi Müfettişliği ve İlk Tedrisat Umum Müdürlüğü yapan Uzunçarşılı, 9 Kasım 1927'de siyasete girerek milletvekili oldu. Uzunçarşılı, 23 yıl aralıksız Balıkesir Milletvekilliği yaptı ve bu görevi sırasında İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümünde dersler verdi.

Ömrünün sonuna kadar tarihçilikten kopmayarak arşivde çalışmalarını sürdüren usta yazar, Osmanlı tarihi, teşkilatı, beylikler ve bazı Anadolu şehirleri üzerine önemli eserler kaleme aldı.

Uzunçarşılı, 1933'te üniversite reformundan sonra, edebiyat fakültesinde "Ordinaryüs Profesör" olarak, Anadolu Selçukluları, Anadolu Beylikleri ve Kanuni devrine kadar Osmanlı Devleti tarihi derslerini okuttu.

Üniversitelerde ve Başbakanlık arşivinde çalıştı

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi açılınca iki hafta İstanbul'da, iki hafta Ankara'da ders veren Uzunçarşılı, İstanbul'da ders saatleri dışında Başbakanlık arşivinde çalışmalar yaptı.

Vekillik veya hocalıktan birini tercih etmesi istendiğinde M. Fuad Köprülü ve Şemsettin Günaltay ile hocalıktan ayrılan Uzunçarşılı, 1950'den sonra yeniden üniversiteye döndü.

Kuruluşunda görev aldığı Türk Tarih Kurumunda ölümüne kadar 46 yıl kurum üyeliği yapan, bu dönemde hem kitapları hem de makaleleri kurum tarafından yayımlanan, 19 kitabı ve Belleten'de 90'ı aşkın makalesi çıkan Uzunçarşılı'nın yayın hayatı adeta kurumla özdeşleşti.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, 10 Ekim 1977'de 89 yaşında Topkapı Sarayı arşivinde çalışırken rahatsızlanarak vefat etti. Cenazesi Edirnekapı Şehitliği'nde toprağa verildi.

Eserleri

Kaleme aldığı kitap ve makaleleriyle Osmanlı tarihine önemli katkılar yapan Uzunçarşılı'nın özellikle genel Osmanlı tarihini yazma çabası, sadece siyasi değil teşkilat tarihini de ele alması ona tarihçiler arasında farklı bir yer kazandırdı.

Uzunçarşılı 1930'lu yılların sonlarında Osmanlı tarihine giriş mahiyetinde "Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri" ile "Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal" eserlerini literatüre kazandırdı.

Tarihçi Uzunçarşılı, 1943'te "Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları (I-II)", 1945'te "Osmanlı Devleti'nin Saray Teşkilatı", 1948'de "Osmanlı Devleti'nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı", 1965'te "Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilatı" adlı eserleri yazdı.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, "Karesi Vilayeti Tarihçesi", "Karesi Meşahiri: Edib ve Şairler", "Rical-i Devlet Faslı", "Anadolu Türk Tarihi Tedkikatından Sivas Şehri", "Kitabeler (I-II)", "Kütahya Şehri", "Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri", "Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa", "Midhat ve Rüştü Paşaların Tevkiflerine Dair Vesikalar", "Midhat Paşa ve Taif Mahkumları", "Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi", "Mekke-i Mükerreme Emirleri" ve "Çandarlı Vezir Ailesi" adlı eserleri de kaleme aldı.