SİVAS Uçurumun kıyısındaki 839 yıllık tarih; Divriği Kale Camisi

Uçurumun kıyısındaki 839 yıllık tarih; Divriği Kale Camisi

Sivas'ın Divriği ilçesindeki kalenin içerisine 1180 yılında Süleyman Şah oğlu Emir İshak tarafından yaptırılan Kale Camisi, bölgeye hakim noktada 839 yıldır ayakta duruyor. Türklerin Anadolu'daki en eski yapılarından biri olma özelliği taşıyan cami, uçurumun hemen kenarındaki konumuyla da görenleri şaşırtıyor. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Başkanı Prof. Dr. Erdal Eser, caminin hem bulunduğu konuma yerleştirilmesi, hem de Türklerin Anadolu'daki erken dönem yapıları arasındaki örnekleri açısından önem taşıdığını ifade etti.

UNESCO Dünya mirası listesindeki Ulu Camii ve Darüşşifa başta olmak üzere, Selçuklu medeniyetinden eşsiz örneklerin yer aldığı açık hava müzesi durumundaki Sivas'ın Divriği ilçesi, Türklerin Anadolu'daki ilk bina örneklerinin yer almasıyla da ön plana çıkıyor. Divriği ilçesine hakim noktada bulunan ve bir bölümü yeniden restore edilen Divriği Kalesi içindeki Kale Camisi de bunların başında yer alıyor. Mengücekliler döneminde 1180 yılında Süleyman Şah oğlu Emir İshak tarafından yaptırılan cami, uçurum kıyısındaki konumu ve aynı dönem yapılan diğer örneklerinden ayrılan mimarisi ile dikkat çekiyor. Kale Camisi, Türklerin Anadoluyu fethinden sonra yapılan minberli Cuma camilerinin, bir onarım görmeksizin özgün mimarisini koruyabilmiş tek örneği ve en eski oluşu özelliği taşıyor. Duvarları, içte ve dışta kalın sıva ve derzlerle örülen caminin taç kapısı, Anadolu taç kapılarının ilki ve taş oyma sanatının gelişmesinde ilk örnek olarak biliniyor. Yıllarca harabe durumunda kalan Kale Camisi, 2008 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğünce restore ettirildi. Bugün ibadete kapalı olan cami, sadece tarih meraklılarını konuk ediyor. Caminin, daha önce var olan, ancak yıkılan minaresi ise günümüzde bulunmuyor.

Cami hakkında bilgiler veren Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Başkanı Prof. Dr. Erdal Eser, Divriği ilçesinin 1147 yılında Mengücekoğulları'nın Divriği kolu tarafından fethedildiğini belirterek, Bu fetih sonrası bölgeye yapı inşaa ederek yerleştiklerini bize gösteren ilk veri Divriği Kale Camisi ya da İç Kale Mescidi olarak değerlendirmek daha doğrudur. Fetihden kısa bir süre sonra Divriği'de iç kale içerisinde böyle bir yerleşmenin gerçekleştiğini bize göstermesi açısından oldukça önemlidir. Yapı üzerinde 'çiçekli kufi' olarak tabir ettiğimiz bir yazı türüyle yazılmış bir inşa kitabesinde biz 1180-1181 tarihini öğreniyoruz. Aynı kitabe verisinde devamında ustasının da Merega'dan (Bugün Azerbaycan sınırları içindeki bir yerleşim yeri) geldiğini, Anadolu dışından geldiğini anlıyoruz. Ayrıca Mengücekoğulları'nın da Anadolu dışından gelen sanatçılardan faydalandığını gösteriyor olması açısından önemli. Sanatçının Meregalı olması tabi ki bu anlamda Divriği'nin özellikle Anadolu dışıyla olan ilişkilerinin göstergesi olması önemli dedi.

'ERKEN DÖNEM YAPILARININ ÖZELLİKLERİNİ YANSITIYOR'

Divriği Kale Camisinin genel özellikleriyle bu bölgedeki erken dönem yapılarının genel özelliklerini yansıttığını ifade eden Prof.Dr. Erdal Eser, Malzeme ve teknik açıdan gelişmiş bir özellik yansıttığını söylemek pek mümkün değildir. Bu gelişmişliği destek sisteminde ve taç kapısında görmek mümkündür. Taç kapısı kitabe nedeniyle ikinci evre sırasında eklendiği düşünülen ve biraz daha süslenmesi nedeniyle tuğla etkisi yaratan bir düzenlemeye sahiptir. Bu da sanatçının doğu ile olan ilişkisi ve bağlantısı nedeniyle olmalıdır. Restorasyon öncesine kadar aynı taç kapıda bugün görmediğimiz maalesef bazı çini parçalar vardı. Bir iki parça görülebilir durumdaydı, fakat restorasyondan sonra biz bu parçaları da yerinde olmadığını görüyoruz. Yapının içerisinde bir mahfil katı var. Bu mahfil katına çıkmak için de batısında merdivenle çıkılan pencere boyutlarında kapı var. Bu mahfil çok önemli bir veriydi. Restorasyon öncesi özgün 12'nci yüzyıl alçı kaplamaları da yapının içerisinde vardı. Mahfili büyük ihtimalle sultan kullanıyor olmalı. Sultan mahfili olarak kullanılıyordu. Ancak zaman içerisinde mahfile ait malzemenin, yapının yıkıldığını anlıyoruz. Cami büyük bir ihtimalle ahşap malzemeden yapılan bir mahfile sahipti diye konuştu.

'GÖZETLEME PENCERELERİ YAPILMIŞ'

Yapıyla ilgili bir diğer enteresan bir detayın ise doğu cephesinin güney köşesinde yer alan 2 pencere olduğundan bahseden Prof.Dr. Eser, Genelde camiler söz konusu olduğunda bizler 12'nci ve 13'üncü yüzyılda cepheye ilişkin elimizde çok veri var. Ancak iç kale de yer alan ve hareme yani sultana hizmet eden bir camide daha çok görsel amaçlarla, daha doğrusu Çaltı Vadisini gözlemek ve izlemek amacıyla yapılmış 2 pencere söz konusudur. Bu Divriği İç Kale Mescidini daha da özel bir hale sokuyor. Bu anlamda Anadolu da bilinen 2 örnek söz konusudur. Diğeri de Ani'deki Manuçer Cami adıyla bildiğimiz Şeddatoğulları döneminde tarihlendirilen 12'nci yüzyıl yapısındadır. Onda da Arpa Çay'a bakan bölümdeki pencereleriyle daha seyir amaçlı bir düzenlemeye sahip görünür. Aynı şey bizim Sivas bölgesindeki en erken yapılardan biri olan Divriği Kale Cami'de özel bir durumdur ifadelerini kullandı.

'YERLEŞİMİ ÇOK BAŞARILI'

Caminin diğer bir özelliğinin ise 'yastık' olarak tabir edilen bir destek sistemi üzerinde kurulduğunu anlatan Prof.Dr. Eser, Bu taşıyıcı ögenin köşelerinde aslan başları işlenmiştir. Cami içerisinde figüre rastlanıyor olması nedeniyle Divriği İç Kale Mescidi özellikli bir durum yansıtır. Ayrıca taş bir platform üzerine inşa edilmiş olması, taşi platform üzerindeki bazı olumsuzlukları gidermek için sanatçının özellikle doğu cephede kemerli bir sistem üzerine duvarı oturtmasıyla çözülmüş gözükmektedir. Bu nedenle oldukça başarılı bir yerleştirim söz konusudur dedi.

İTALYAN GEZGİN'İN KALE CAMİSİ İLGİSİ

Kale Camisi tarihi geçmişi ve özel konumu ile ilçeye gelen turistlerin de dikkatini çekiyor. Bir çok ülkeyi dolaşan İtalyan Gezgin Piergiorgio Devilli(36) da Kale Camisini ziyaret edenler arasında yer aldı. Bir çok ülkenin ardından Türkiye'ye geldiğini anlatan Devilli, önemli şehirlerin ardından Divriği ilçesini de görmek istediğini belirterek, hem Ulu Cami'yi hem de Kale Camisi'ni çok beğendiğini ifade etti.