ODTÜ'de Yapay Zeka ile Arı İzleme Projesi: Tarım İlaçlarının Etkileri Araştırıldı

ODTÜ Robotik ve Yapay Zeka Teknolojileri Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2022 yılında iklim krizi ve çevresel kirlenme nedeniyle nesli tehlike altındaki arılar üzerinde 'KOVAN 4.0' projesi başlattı. TÜBİTAK destekli yürütülen çalışma, tamamlandı. Projede, üniversite yerleşkesindeki laboratuvarın bahçesinde oluşturulan yaşam alanındaki arılar, 9 kişilik Ar-Ge ekibi tarafından yapay zeka ve dijital teknoloji kullanılarak izlendi. Tarım ilaçlarının etkisi başta olmak üzere arıların karmaşık sosyal davranışları, arıların dansı, anten dokunuşları ve besin paylaşımı incelenerek analiz edildi.

'PELİN OTU'NUN OLUMSUZ ETKİSİ YOK

Arıların bireysel olarak izlenebilmesi için barkodlama gibi ileri teknolojiler kullanıldı. Böylece, arıların sağlığı ve davranışları izlenerek kolonilerin korunmasına katkı sağlamak amaçlandı. Çalışma sonucunda arıda verim düşüklüğüne yol açan varroa (parazit) ile mücadele kullanılan 'lityum tuzu' ve 'amitraz' ilacının arıların davranışını değiştirip, kovan sağlığını tehdit ettiği saptandı. Parazitlerle mücadelede kullanılan 'pelin otu' gibi bazı kimyasalların da olumsuz bir etkisinin olmadığı belirlendi.

'ARILARI KAYBEDERSEK, YİYECEKLERİN YÜZDE 75'İNİ KAYBEDECEĞİZ'

Proje yürütücüsü ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hande Alemdar, arıların ekosistem için çok önemli olduğunu vurgulayarak, "Arıları kaybedersek sadece balı değil, yediğimiz yiyeceklerin yüzde 75'ini kaybedeceğiz. Bu nedenle insanlık olarak arıları kaybetme lüksümüz yok. Bu gidişatı nasıl durdurup, mikseri tersine çevirebiliriz diye düşündük ve böyle bir proje başlattık. Projede arıcıların aslında daha rahat kullanabilecekleri bir sistem geliştirmeyi amaçladık. Bir arıcı, arılarına bakabilmesi için fiziksel olarak kovanların yanına gitmeli. Projede arıcıların, arıları mümkün olduğunca uzaktan takip edebileceği, eğer bir problem varsa haber edinebileceği ve sadece o problemli olan kovanlarıyla ilgilenebileceği bir sistem hayal ettik" dedi.

'LİTYUM KENEYİ ÖLDÜRÜYOR AMA KOVAN SAĞLIĞI İÇİN TEHLİKELİ'

Tarım ilaçlarının arılar üzerinde etkisini incelediklerini belirten Doç. Dr. Alemdar, arı için en tehlikeli olan parazitin 'varroa' olduğunu söyleyerek, "Parazit, kovanın içine girdiği zaman o kovanda bütün canlıları öldürebiliyor. Arıcılar da bunu bildiği için, bunu engellemek için kovana birtakım ilaçlar veriyorlar; ama bunların dozlarının ayarlanması ya da bu ilaçların sağlıklı olup olmadığı çoğu zaman bilimsel olarak kanıtlanmamış oluyor. Örneğin, varroa parazitini öldüren lityum, kovana verildiği zaman keneyi öldürüyor; ama arıların davranışlarını bozduğu için kovan sağlığını başka bir açıdan tehdit eder hale geliyor. Bunu bilimsel olarak bu projemizde gösterdik" diye konuştu.

'AMACIMIZ, POLİTİKA YAPICILARA YOL GÖSTERMEK'

Doç. Dr. Alemdar, arıların kovana giriş çıkışlarını kamera sistemiyle takip ettiklerini belirterek, "Arıların kovan içerisindeki davranışlarını, bir sezon boyunca peteğin içerisindeki gelişimini, larva, bal ve polen açısından gelişimlerini takip ettik. Bu verilerle birlikte meteorolojik verileri de birlikte harmanlayacağız ve tarlacılık faaliyetlerinin meteoroloji verilerle nasıl bir korelasyon içerisinde olduğunu ortaya çıkaracağız. ve bunu da iklim değişikliğiyle ilgili potansiyel problemlerin çözümünde kullanacağız. Bu anlamda bazı ilaçların arı davranışlarını, arıların içsel ritimlerini ne derece bozduğunu gösterdik. Bu da hem yeni politikaların geliştirilmesi noktasında politika yapıcılara yol gösterecektir diye umut ediyoruz. Böylece her yurt dışından gelen ilacı kullanmak yerine, arıların davranışına olan etkilerini bilimsel deneyler ışığında gözlemleyecek bir sistemimiz olmuş oldu. Örneğin lityum tuzunun, varroa ile savaşta etkili olduğunu biliyoruz; ama lityumun bilimsel olarak arı davranışını değiştirdiğini de gözlemledik. Bunun dışında farklı hastalıklar için kullanılan farklı kimyasallar da var. Bu projede örneğin amitraz gibi bir kimyasalın da aslında arı davranışını bozabileceğini ispatladık. Bunun dışında tabii arıların davranışını bozmadığını gördüğümüz birtakım kimyasallar da var. 'Pelin otu' da bunlardan birisi. Aslında amacımız, politika yapıcılara hangi ilaçları kullanabilecekleri konusunda birtakım bilgiler sunabilmek" dedi. Doç. Dr. Alemdar, geliştirdikleri yapay zeka destekli sistem ve kameralar aracılığı ile arıların karmaşık sosyal davranışlarının otomatik olarak analiz edildiğini de söyledi.