Maymun çiçeği: Panik yersiz ama tedbir şart

Türkiye'de ilk maymun çiçeği vakası tespit edildi. Normal çiçek hastalığına nazaran maymun çiçeği genellikle daha hafif seyrediyor. Bununla birlikte uzmanlar yine de temkinli ve tedbirli olunması konusunda uyarıyor.Avrupa'da mayıs ayında yayılmaya başlayan maymun çiçeği hastalığı ilk kez Türkiye'de de görüldü. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 37 yaşında bir hastada maymun çiçeği tespit edildiğini açıkladı. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre Afrika ülkeleri dışında 50 ülkede görülen maymun çiçeği hastalığı giderek yayılıyor. Hastalığın yayılmaya başladığı mayıs ayından bu yana 3 bin 400'den fazla vaka tespit edildi, bir kişi de hastalık nedeniyle hayatını kaybetti. Uzmanlar şimdilik paniğe gerek olmadığını söylüyor, ama yine de temkinli ve tedbirli olunması konusunda uyarıyor.

Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) tarafından 23 Mayıs'ta yayınlanan risk değerlendirmesinde, AB ve Avrupa Ekonomik Alanı (AEA) ülkelerine "yeni maymun çiçeği vakalarının hızlı bir şekilde tanımlanması, tedavisi, temas takibi ve raporlanmasına odaklanmaları" tavsiye edildi.

Mevcut vakaların çoğu hafif hastalık semptomları gösteriyor. ECDC direktörü Andrea Ammon da "Genel nüfus için yayılma riski şu anda çok düşük. Bununla birlikte, virüsün yakın temas yoluyla, örneğin birden fazla cinsel partneri olan kişiler arasındaki cinsel aktiviteler sırasında daha fazla yayılma olasılığının yüksek olduğu tahmin edilmektedir" şeklinde konuştu.

ECDC'nin risk değerlendirmesinde "Bulaşma, mukoza zarlarının veya bozulmamış cilt lezyonlarının (doku değişimlerinin) bulaşıcı maddelerle yakın teması veya uzun süreli yüz yüze temas sonucu havadaki damlacıklar yoluyla gerçekleşebilir" ifadeleri yer aldı.

Normal çiçek aşısı koruma sağlayabilir

Maymun çiçeği aslında yeni bir hastalık değil. Hastalık 1958 yılında keşfedildi. Bugüne kadar çoğunlukla Batı ve Orta Afrika'da görülürken diğer ülkelerdeki vaka sayısı yok denecek kadar azdı.

Dünya Sağlık Örgütü'ne (DSÖ) göre, normal çiçek hastalığına karşı bir aşılama maymun çiçeğine karşı da etkili olabilir. Zira iki hastalık da aynı kökten geliyor. DSÖ, 1966'da dünya çapında çiçek hastalığına karşı bir zorunlu aşılama kampanyası başlatmıştı. Bu kampanya meyvelerini verdi ve DSÖ, 1980 yılında çiçek hastalığının dünya genelinde önüne geçildiğini ilan etti. O zamandan buyana çiçek hastalığına karşı yaygın ve etkin bir aşılama yapılmadı.

Birçok insanın aşı koruması yok

İngiliz bilim insanlarının Temmuz 2020'de "Vaccine" dergisinde yayınlanan çalışmasına göre, dünya nüfusunun tahminen yüzde 70'inin halihazırda çiçek hastalığına karşı etkili bir aşı koruması yok.

Avrupa Hastalık Kontrol Otoritesi (ECDC), maymun çiçeğine karşı şu anda "çember aşılama" diye adlandırılan yöntemi tavsiye ediyor. Bu yöntemde, kitlesel aşılama yerine sadece virüsle enfekte hastaların temaslı olduğu kişiler aşılanarak bir "bağışıklık çemberi" oluşturulmaya çalışılıyor. Nitekim İngiltere'de bu tavsiye çoktan hayata geçirildi bile.

Halihazırda Dünya Sağlık Örgütü'nün elinde yeterince çiçek hastalığı aşısı mevcut. Buna ilaveten ABD, Almanya, Avusturya ve İsviçre gibi birçok ülke kendi aşı stoklarına sahip. Uzmanlar, her ne kadar Covid-19 benzeri bir pandemi riskini yüksek görmemekle birlikte yine de çoğu ülkenin olası bir çiçek salgınına karşı hazırlıklı olduğu değerlendirmesini yapıyor. Maymun çiçeği nasıl bulaşır?

MPV (Monkeypox virus) olarak da adlandırılan maymun çiçeği virüsü, "zoonoz hastalıklar" ailesine dahil. Zoonoz, omurgalı hayvanlardan insanlara geçen (zooantroponoz) ve insanlardan omurgalı hayvanlara geçen (antropozoonoz) herhangi bir enfeksiyon hastalığını tanımlayan terim. Kuduz, kuş gribi, domuz gribi ve deli dana hastalığı gibi birçok ağır ve önemli hastalık bu kategoride.

İnsanlara özellikle maymunlar ve çeşitli kemirgen türlerinden bulaşan MPV, enfekte hayvanlar, bunların salgıları veya kanları, dışkıları veya doku ile teması yoluyla oluşuyor. Hastalık, enfekte hayvanların etiyle temas edilmesi veya bunların tüketilmesi sonrasında da ortaya çıkabiliyor.

Maymun çiçeği için kuluçka süresi 7 ila 21 gün. İnsandan insana bulaşması mümkün, ancak bu son derece nadir görülür ve sadece çok yakın temasla gerçekleşir.

Bununla birlikte, insandan hayvana bulaşma söz konusuysa ve virüs bir hayvan popülasyonunda yayılırsa, ECDE'nin değerlendirmesine göre, hastalığın Avrupa'da endemik hale gelme riski vardır. Bu nedenle, virüse maruz kalan evcil hayvanları tedavi etmek ve hastalığın vahşi hayvanlara bulaşmasını önlemek gerekir.

Belirtileri neler?

Normal çiçek hastalığına göre nispeten daha hafif seyreden maymun çiçeği enfeksiyonun ilk belirtileri griple benzerlik göstermekte: Ateş ve halsizliğin yanı sıra baş, kas, eklem ve sırt ağrıları görülür, lenf bezleri şişer.

Ayrıca "çiçeklenme" denilen çok bariz cilt değişiklikleri oluşur. Hastalığın evresine bağlı olarak bu cilt değişiklikleri su çiçeği, zona veya frengi (sifiliz) vakalarındakine benzer şekilde kızarıklıklar, nodüller veya kabarcıklar şeklinde ortaya çıkar.

Bunlar genellikle yüzde başlar ve daha sonra bacak ve kollar başta olmak üzere, vücudun diğer bölgelerine de yayılır. Yeni görülen bazı vakalarda, söz konusu cilt bozulmalarının genital bölgelere de sıçradığı tespit edildi. Bu durum özellikle eşcinsel birliktelik yaşayan erkeklerde daha sık görüldü. Uzmanlar, ciltte olağandışı değişiklik ya da tahriş durumlarında derhal tıbbi yardıma başvurmayı tavsiye ediyor.

Alman Robert Koch Enstitüsü'ne göre, 16 yaşın altındaki çocuklar Orta Afrika varyantı ile enfekte olursa, ölüm riski yüzde 11'i bulabilir. Avrupa ve ABD'de görülen Batı Afrika varyantındaki ölüm oranı ise yüzde bir düzeyinde.

Refik Saydam'da üretilen virüs çare olabilir mi?

Mevcut terapiler genellikle semptomları tedavi etmeye ve rahatsızlığı hafifletmeye odaklanıyor. Ortopoks adlı bir çiçek virüsü türünün tedavisi için geliştirilen Tecovirimate etkin maddesini içiren kapsül şeklindeki ilaç, yakın zaman önce AB tarafından da onaylandı. Söz konusu ilaç, normal çiçek hastalığının yanı sıra sığır ve maymun çiçeği vakalarının tedavisinde de kullanılıyor.

Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü'nün 1930'larda ürettiği "Modified Vaccinia Virus Ankara" (MVA) adlı virüse dayanan çiçek hastalığı aşısı da AB tarafından onaylanmış durumda. Bu aşı başlangıçta sadece normal çiçek hastalığına karşı öneriliyordu. Ancak günümüzde ilave bir resmi onaya gerek olmadan maymun çiçeğine karşı da kullanılabiliyor. 1928 yılında kurulan Refik Saydam Hıfzıssıhha Müessesesi, çiçek, tifüs, boğmaca ve frengi aşıları başta olmak üzere çok sayıda aşı ve serum üretmişti. 2011 yılında T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü'ne bağlanmış olup Refik Saydam ismi artık kullanılmıyor. ABD ve Kanada'da ise yine MVA bazlı Imvanex aşısı, hem çiçek hastalığı hem de maymun çiçeği türleri için onaylandı.

Aşılama işlemi genellikle üst kolda deri altından yapılıyor ve MPV virüsüne karşı herhangi bir bağışıklığı olmayan kişiler için öneriliyor. Daha önce aşılanmış kişilerde ise 0.5 mililitrelik bir aşı dozu yeterli oluyor. Aşının maymun çiçeğine karşı etkinliği yaklaşık yüzde 85 seviyesinde.

İlk olarak 28.05.2022 tarihinde yayınlanan bu haber güncellenmiştir.