Leyla Zana'nın Kürtçe Sözleri 91 Krizini Hatırlattı

Bugün Meclis'te yaşanan yemin krizi akıllara 6 Kasım 1991 yılında yaşanan Leyla Zana krizini hatırlattı. Zana yemin metnini Türkçe okuduktan sonra, metnin sonunda söylediği Kürtçe cümleler nedeniyle tepki ile karşılaşmıştı.

Kürt hareketinin ilk siyasi partisi 1990 yılında kuruldu. Bir dönem Sosyal Demokrat Halkçı Parti çatısı altında siyaset yapan milletvekilleri bu partiden ihraç edildikten sonra Halkın Emek Partisi'ni (HEP) kurdular. Türkiye'de PKK saldırılarının ve askeri operasyonların en yoğun olduğu 90'lı yılların başında kurulan parti, 1991 Genel Seçimi'ne SHP çatısı altında girdi. 20 vekil soktukları Meclis'e ilk adımları da, Meclis'ten çıkışları da bir gerilim unsuru oldu.

ÖNCE HATİP DİCLE

Süleyman Demirel'in genel başkanlığındaki Doğruyol Partisi'nin birinci parti olarak çıktığı seçimlerden, Mesut Yılmaz'ın liderliğini yaptığı Anavatan Partisi ikinci, Erdal İnönü'nün genel başkanlığını yaptığı ve içinde HEP'lilerin de olduğu SHP üçüncü parti olarak çıkmıştı. HEP'lilerin içinde olduğu ve sonrasında Türkiye'nin tarihine geçen ilk kriz, milletvekili yemin töreninde yaşandı.

Takvimler 6 Kasım 1991'i gösterirken TBMM Genel Kurulu milletvekili yemini için toplandı. İlk gerginlik Diyarbakır Milletvekili Hatip Dicle'nin kürsüye çıkmasıyla yaşandı. Dicle yeminini okumadan önce "Ben ve arkadaşlarım bu metni Anayasa'nın baskısı altında okuyoruz" dedi. Genel Kurul salonu karıştı. DYP ve ANAP milletvekilleri sıralara vurarak protesto ettiler Dicle'yi ve "Burası Türkiye" sesleri duyuldu. SHP sıralarında ise sessizlik vardı.

DİCLE SÖZÜNÜ GERİ ALDI

Dicle ikinci kez çağrıldığı kürsüde sözlerine yine "Anayasa'nın 81'inci maddesine göre okuyorum" diye başladı. Gerginlik bitmedi, Meclis Başkanvekili "Sözümü geri alıyorum" demesini istedi, Dicle direndi. Kürsüye iki partiden vekiller çıktı, tartışma büyüdü, Dicle vekiller arasında temas yaşanmasının ardından "Sözümü geri alıyorum" demek zorunda kaldı.

TARİHE DAMGA VURAN 45 SANİYE

Fakat o güne damgasını vuran Dicle'den çok başka bir isim oldu: Leyla Zana. Zana kürsüye yakasında sarı kırmızı yeşil renkleri taşıyan bir mendil ve başında aynı renklerde bir saç bandı ile çıktı. Türkiye'nin tarihine "yemin krizi" olarak geçen de sonrasındaki 45 saniye oldu.

- Zana kürsüye yürürken milletvekili sıralarından sesler: O bayrak, bayrağı indir (Başında sarı kırmızı yeşil renklerden oluşan saç bandı var. Yakasında ise sarı kırmızı ve yeşil bir kumaş. Milletvekili sıralarından sesler, sıralara vurmalar)

- Leyla Zana: Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, (milletvekili sıralarından protestolar artıyor) milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden (Meclis Başkanvekili Septioğlu devreye giriyor, 'Bakar mısın kızım?' diyor ancak Zana protestolar arasında devam ediyor) ve Anayasa'ya sadakatten ayrılmayacağıma büyük Türk milleti önünde namusum ve şerefime and içerim. Ez vê sondê li ser navê gelê kurd û tirk dixwîm. (Kürtçe: Bu yemini Türk ve Kürt halkı adına ediyorum)

Zana Genel Kurul salonundaki tepkiler üzerine "Sözlerimi geri alıyorum" diyerek yeminini tekrarlamak zorunda kaldı.

SHP İLE YOLLAR AYRILDI

HEP'lileri Meclis'e taşıyan SHP yönetiminin bu görüntüleri kaldırması ve partinin diğer milletvekillerine anlatması zordu. Yemin krizinin ardından düzenlenen parti kongresi de olay yarattı. Kongrede PKK bayrakları açıldı, Abdullah Öcalan'ın annesi sloganlarla karşılandı. Kongre sonrasında Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı HEP hakkında soruşturma açtı. Bu görüntüler Zana ile Dicle'nin SHP'den istifasını da beraberinde getirdi.

110 kişinin hayatını kaybettiği olaylı 1992 Nevruzu ise tüm HEP'lilerin, DYP ile koalisyon yaparak iktidara gelen SHP'den ayrılması ile sonuçlandı.

HEP milletvekilleri 1994 yılında dokunulmazlıklarının kaldırılmasının ardından bir süre Meclis kulisinde bekledi.

PARTİ KAPATILDI

Bölgenin en gergin yılları olan bu yıllar Kürt siyasi hareketinin de en sancılı yıllarıydı. Milletvekilleri HEP'in kapatılma ihtimaline karşı yeni kurulan DEP'e geçtiler. Aralarında Mehmet Sincar, Musa Anter'in de bulunduğu Kürt hareketinin sembol isimleri öldürüldü. Bu sancılı sürecin sonunda beklenen oldu, DEP kapatıldı. Milletvekillerinin dokunulmazlıkları düştü.

Milletvekilleri, Meclis'ten polis araçlarıyla çıkarıldı.

MECLİS'TEN POLİS ÇIKARDI

Meclis'e SHP çatısı altında giren ve yemin töreni ile Türkiye'nin hafızasına kazınan vekillerin Meclis'ten çıkarılış görüntüleri de aynı nitelikte oldu. Aralarında Leyla Zana, Orhan Doğan ve Ahmet Türk'ün de olduğu vekiller Meclis Genel Kurul salonunun çıkışına getirilen polis arabalarına zorla bindirilerek Meclis'ten çıkarıldılar.