İsmail Gaspıralı, 110. Yılında Anılıyor

Fikirleriyle Türk dünyasına ışık tutan düşünür ve yazar İsmail Gaspıralı, vefatının 110. yılında anılıyor.

Soyadını babasının dünyaya geldiği Kırım'ın Gaspıra köyünden alan Gaspıralı, 20 Mart 1851'de Bahçesaray yakınlarındaki Avcıköy'de doğdu.

İlk eğitimini yerel Müslüman mektebinde aldıktan sonra Akmescit Erkek Okulu'nda okuyan Gaspıralı, sonraki yıllarda asker olma niyetiyle Rusya'nın başkenti Moskova'daki harp okuluna kaydoldu.

Girit'te 1866'da çıkan isyan sırasında Rum asilere karşı Osmanlı askerlerine katılmak arzusuyla gizlice Anadolu'ya geçme girişiminde bulunan İsmail Gaspıralı yakalandı ve askeri öğrencilik hayatı sona erdi.

Henüz 17 yaşındayken 1868 yılında Bahçesaray'a dönüp Rusça öğretmeni olarak görev yapan ünlü Türk düşünürü, 1872'de Fransa'nın başkenti Paris'e giderek burada bir süre Rus edebiyatçı İvan Turgenyev'in asistanlığını yaptı.

İstanbul'da dönemin önemli isimleriyle tanıştı

Gaspıralı, 1880'de geldiği İstanbul'da dönemin önemli isimleri Şemseddin Sami, Ahmet Mithat Efendi ve Mehmet Emin Yurdakul ile tanıştı.

Osmanlı aydın çevreleriyle ilişkileri gelişen Gaspıralı, çeşitli İstanbul dergilerine makaleler yazdı, aydın çevreler tarafından tanınır ve muteber bir konuma geldi. Genç Osmanlılar'dan etkilenen yazar, 1881'de memleketi Kırım'a döndü.

Türk ve Müslüman toplumlarında eğitim reformu gerçekleştirilmesi için büyük çaba sarf eden düşünür, Rusya Müslümanlarıyla ilgili çok sayıda yazı yazdı.

Okullarda Türkçe eğitim verilmesi ve ortak Türk edebi dilinin oluşması fikrini savunan Gaspıralı, Türk dili konuşan toplumların birbirinden haberdar olması için milli basın organlarına ihtiyaç duyduğu görüşünü paylaştı ve bu amaçla Rus yetkililerden uzun uğraşlar sonucu izin alarak 22 Nisan 1883'te Tercüman gazetesini çıkardı.

Osmanlı Türkçesiyle hazırlanan gazetede Tatarca ve diğer Türk dillerinden de kelimeler kullanılırken başlangıçta haftada bir gün çıkan gazete, 1903'te haftada iki gün basıldı, 1912'de ise günlük hale geldi.

Kırım'daki ilk, Rusya Müslümanları arasında ise üçüncü Türkçe gazete olan Tercüman, diğer gazeteler kısa sürede kapanınca uzun süre Çarlık Rusyası'ndaki tek Türk ve Müslüman gazetesi olarak faaliyet gösterdi.

Sınırlı tirajına rağmen Rusya'nın yanı sıra Osmanlı, İran, Balkanlar ve Kafkaslar'da aydınların devamlı okuduğu yayınlardan biri olan gazete, Türk dünyasında da büyük bir etkinlik kazandı.

Kaytaz Ağa Mahallesi'nde okul açtı

İsmail Gaspıralı, 1884'te Bahçesaray'ın Kaytaz Ağa Mahallesi'nde yeni yöntemlerle eğitim veren bir okul açtı.

Okuma, yazma ve diğer derslerin daha kolay ve pratik bir yöntemle veriliyor olması, Çarlık Rusyası Müslüman okulları için devrim niteliği taşıyordu.

Gaspıralı, eğitim sisteminin her şeyden önce ana dilin öğretimine hizmet etmesi gerektiğini savundu.

Rusya Türklerinin tarihindeki ilk kadın dergisi "Alem-i Nisvan", Bahçesaray'da 1905'te Gaspıralı'nın himayesinde, kızı Şefika Gaspıralı'nın idaresinde yayın hayatına başladı.

Rusya'daki Türkler için hazırlanan ilk çocuk dergisi "Alem-i Sıbyan" da Bahçesaray'da, Mart 1906'da Tercüman'a ek olarak okurlara sunuldu.

Bahçesaray'da 24 Eylül 1914'te vefat eden Gaspıralı'nın naaşı, Kırım Hanlığının kurucusu Hacı Giray Han'ın türbesinin yakınlarına defnedildi.

"Dilde, fikirde, işte birlik"

Fikirleriyle Türk dünyasına ışık tutan usta edebiyatçı, "Dilde, fikirde, işte birlik" sözleriyle Türk topluluklarının birleşebileceği fikrini savundu.

Türkistan, Mısır ve Hindistan'a giderek buralardaki Müslümanların eğitim çalışmalarına katılan Gaspıralı, Rusya Türklerinin eğitimi ve birleşmesi yolunda mücadele verdi.

Tercüman gazetesinde, bütün dünya Türklüğünün anlayabileceği ortak bir edebi dil geliştirmeye çalışan usta yazar, bu edebi dilin de Osmanlı Türkçesi olmasını istedi.

"Russkoye Musulmanstvo", "Salname-i Türki", "Mirat-ı Cedid", "Hace-i Sıbyan", "Avrupa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene", "İslamlara dair Nizamlar ve İmtiyazlar", "Rusya Coğrafyası", "İki Bahadır", "Kıraat-i Türki" ve "Maişet Muharebesi", Gaspıralı'nın eserleri arasında bulunuyor.