BM Raporu: Fransa, Yeni Kaledonya'da yerli Kanaklara karşı hak ihlallerinde bulunuyor

Birleşmiş Milletler (BM) raportörleri, Fransız hükümetinin yerli halkın seçimlerdeki etkisini azaltacak anayasal reform girişimine karşı çıkan bağımsızlık yanlılarını bastırmayı sürdürdüğü sömürgesi Yeni Kaledonya'da yerli Kanaklara karşı hak ihlallerinde bulunduğunu bildirerek, Ada'daki duruma ilişkin endişelerini paylaştı.

BM raportörleri yayımladıkları ortak bildiride, Fransa'nın yaklaşık 3 aydır anayasal reform girişimine karşı çıkan bağımsızlık yanlılarını güç kullanarak bastırdığı Yeni Kaledonya'daki durumla ilgili değerlendirmede bulundu.

Raportörler, Fransa'nın 17 bin kilometre uzaktaki sömürgesi Yeni Kaledonya'da yerli halkın seçimlerdeki nüfuzunu azaltacak anayasal reform girişiminin, 1998'de Ada'daki bağımsızlık yanlıları ile imzaladığı Noumea Anlaşması'nın "temel taşlarından birini" ortadan kaldırdığını kaydetti.

Fransa İçişleri Bakanlığının bu anayasal girişime ek olarak "Marty Projesi" olarak bilinen başka bir tasarıyı daha meclise sunduğuna dikkati çeken raportörler, bu tasarının da "Noumea Anlaşması'nın Kanakların kimliklerinin, örf ve adetlerinin, toprak haklarının tanınmasına ilişkin kazanımlarını tehdit ettiğini" vurguladı.

Söz konusu anlaşmanın Fransız hükümeti ile Ada'daki bağımsızlık yanlısı Kanaklar ve bağımsızlık karşıtı partiler arasında imzalandığını hatırlatan raportörler, bu anlaşmada Fransa'nın Yeni Kaledonya'ya "kademeli ve geri çevrilemez şekilde yetki devrinin" ve buna bağlı "bir dizi referandumun" öngörüldüğünün altını çizdi.

Raportörler, anayasa tasarıları ile "Noumea Anlaşması'nı ortadan kaldırılmaya çalışıldığını" belirterek, Fransa'yı "Kanak halkının haklarını ve bugüne kadarki dekolonizasyon sürecinin bütünlüğünü ciddi şekilde baltalamakla" suçladı.

Fransa'nın Kanaklara yönelik hak ihlalleri

On binlerce bağımsızlık yanlısı Kanakın şubat ayından bu yana Fransız hükümetinin anayasal reform girişimine karşı barışçıl protestolar düzenlediğini bildiren raportörler, Fransız hükümetinin tepkilere rağmen reformu hayata geçirmede ısrarcı davrandığına işaret etti.

Fransız hükümetinin Ada'ya askeri araçlar sevk ederek aşırı güç kullandığını kaydeden raportörler, bunun Kanaklar arasında ölüme, yaralanmaya ve keyfi gözaltılara yol açtığını anlattı.

Raportörler, mayıstan bu yana keyfi gözaltılar dahil 2 bin 235 Kanakın tutuklandığını, 500'den fazla da kaybolma vakası yaşandığını bildirdi.

"Özellikle bağımsızlık karşıtı yerleşimcilerden oluşan ağır silahlı milislerin varlığına ilişkin iddialardan endişe duyuyoruz." ifadelerini kullanan raportörler, yetkililer tarafından bu milisleri dağıtmak için "hiçbir önlem alınmamış olmasını" da eleştirdi. Raportörler bu durumun hukukun üstünlüğü konusunda "ciddi endişe" yarattığına vurgu yaptı.

Raportörler, "Kanakların temel haklarına saygı göstermede başarısız olan" Fransız hükümetini anayasal reform girişimini geri çekmeye çağırdı.

Yerli halk anayasal reforma karşı

Yeni Kaledonya'nın yerli halkı Kanaklar, Fransız hükümetin söz konusu anayasal reform girişimini 1988'de imzalanan Noumea Anlaşması'na aykırı buluyor.

Anayasal değişiklik tasarısı ile hükümet, en az 10 yıldır Ada'da yaşayan Fransızların yerel seçimlerde oy kullanmasının yolunu açıyor.

Yeni Kaledonya 1998'de Noumea Anlaşması ile özerklik statüsü kazanmış ve anlaşmada yerli halkın kendi topraklarında azınlık statüsüne düşmesini önlemek için oy kullanma hakkı, 1998'den önce Ada'da ikamet eden kişiler ve onların çocuklarıyla sınırlandırılmıştı.

Ada'da 2018, 2020 ve 2021'de olmak üzere toplam 3 kez bağımsızlık için referandum yapılmış ve sandıktan "hayır" oyu çıkmıştı.

Bağımsızlık yanlısı Kanak Sosyalist Ulusal Kurtuluş Cephesi (FLNKS), Fransa'nın seçimlere etkisini protesto ederek, 2021'de yapılan referandumu boykot etmişti. FLNKS referandumun Kovid-19 salgınının etkisinden daha uzak bir tarihte yapılmasını istemişti.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Fransız hükümetinin yerli halkın seçimlerdeki nüfuzunu azaltacak anayasal reform tasarısına karşı harekete geçen bağımsızlık yanlıları ile "diyalog" için 23 Mayıs'ta Yeni Kaledonya'ya gitmiş ancak buradaki temaslarının ardından reform tasarısını geri çekmeyeceğini duyurmuştu.

Daha sonra Macron, Fransız Ulusal Meclisinden geçen ancak henüz Senatoda oylanmayan anayasal reformu askıya almıştı.

Ada'daki Fransız seçmenlerin sayısını artıracak anayasal reformun yürürlüğe girebilmesi için Fransız Parlamentosunun iki kanadının bir arada toplandığı Kongre'de kabul edilmesi gerekiyor.

BM özel raportörleri

BM özel raportörleri, "İnsan Hakları Konseyinin özel mekanizmaları" diye tanınan sürecin parçası olarak biliniyor.

BM İnsan Hakları sistemindeki bağımsız özel mekanizmalar, Konseyin belirli bir ülkenin durumunu veya dünyanın herhangi bir yerindeki tematik sorunları ele alan bağımsız bilgi toplama ve izleme mekanizmaları olarak öne çıkıyor.

Kurumun bünyesinde bulunmayan özel mekanizmaların uzmanları, gönüllülük esasına göre ve bağımsız şekilde çalışmalarını yürütüyor.