Betam: Tasarruflar Dayanıklı Tüketim Mallarına Kaydı

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) "Tasarruf Düşüşünün Gelir Gruplarına Göre Görünümü" başlıklı araştırma notunda, Türkiye halkının tüm gelir düzeylerinde bir düşüş yaşadığını ortaya koydu.

Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, Yrd. Doç. Dr. Gökçe Uysal Araştırma Görevlisi Melike Kökkızıl tarafından hazırlanan BETAM notunda, hanehalkı tasarruflarının seyrini farklı gelir grupları düzeyinde mercek altına alındığı belirtildi. Hane tasarrufunun hanenin harcanabilir geliri ile harcaması arasındaki farkı (tasarruf miktarı) kullanılabilir hane gelirine bölerek her hanenin tasarruf oranının (pozitif ve negatif) hesaplanması biçiminde yapıldığına değinilen BETAM notunda tasarruf oranının yüksek gelir grubundan başlayarak alt gelir gruplarına inildikçe düştüğü ve arada büyük farklar olduğu belirtildi. Bu farkın büyüklüğü, "En yüksek gelir grubu ile ikinci en yüksek gelir grubu arasında bile tasarruf eğlimi farkı çok büyüktür: 2014 itibariyle yüzde 9'a yüzde 1.2" cümlesiyle vurgulandı.

Notta, ikinci genel gözlemin, dönem boyunca tasarruf oranlarının tüm gelir gruplarında azaldığına dikkat çekiliyor. Buna göre, en düşük gelire sahip iki grubun (toplam gelirin alt yüzde 40'ı) tasarruf oranları dönem boyunca ekside kaldığı, küresel krizin olumsuz etksinin yaşanmaya başladığı 2008'den itibaren bu gruba orta gelir grubunun da eklendiği kaydedildi. Notta; "Sonuç olarak Türkiye'de hanelerin yüzde 60'ının ortalama tasarruf oranı uzun süredir eksidedir. Kulanılabilir gelirlerlerden daha fazlası harcanmakta, dolayısyıla bu gruplardaki hanelerin çoğunluğunun borç/gelir oranları yükselmektedir" denildi.

BETAM notunda, gelir gruplarında tasarruf yapabilen hanelerin miktarı incelendiğinde 2003-2004 yıllarında en düşük gelirli grupta hanelerin ancak üçte biri (yaklaşık  yüzde 36'sı) tasarruf yapabilirken 2009'da bu oranın yüzde 28'e kadar gerilediği vurgulanıyor. Tasarruf yapabilen hanelerin miktarının son iki yılda başlangıç düzeyine ulaştığı ancak bu gelir grubunun tasarruf oranının başlangıç düzeyine (eksi yüzde 1,5) yaklaşsa da daha düşük tasarruf (eksi yüzde 1,8) yapabildiği belirtiliyor.

İkinci en düşük gelir grubunda da tasarruf yapabilen hanelerin payı başlangıçta yüzde 50 civarındayken yüzde 40 civarına kadar gerilediği, 2014 ortalamasının ise yaklaşık yüzde 47 olarak yeniden yükseldiği anlatılıyor.

BETAM notunda şu yoruma yer veriliyor:

"İyimser bir bakışla bu gözlemler en düşük gelir gruplarında borçlanma olanaklarının giderek sınırlanmakta olduğunun göstergesi olarak kabul edilebilir. Buna karşılık diğer gelir gruplarında yüksek borçlanmanın devam ettiği görülmektedir. Orta gelir grubunda tasarruf yapabilen hanelerin payı yüzde 60 civarından yüzde 47'ye kadar geriledikten sonra dönem sonunda ancak yüzde 54'e yükselmiştir. Bu gelir grubunun derneşik tasarruf oranı da pozitiften negatife dönmüş, dönem başında artı yüzde 0,7 olan tasarruf oranı eksi yüzde 1'e kadar geriledikten sonra dönem sonunda ancak eksi yüzde 0,7'ye yükselebilmiştir.

En yüksek iki gelir grubunda da gelişmeler orta gelir grubuyla paralellik göstermektedir. Dönemin ilk yarısında tasarruf yapan hanelerin payları azalırken ikinci yarıda bir toparlanma olmuş ancak dönem başlangıcındaki oranlar yakalanamamıştır. İkinci en yüksek gelir grubu için bu oranlar yüzde 67'den yüzde 64,4'e, en yüksek gelir grubu için ise yüzde 78'den yüzde 72,4'e gerilemiştir. Keza tasarruf oranlarında da dönem başlangıcı ile sonu arasında son bir kaç yılda görülen tasaruf artışına rağmen önemli farklar söz konusudur. Tasarruf oranları birinci grupta yüzde 13'den yüzde 9'a, ikinci grupta ise yüzde 2,1'den yüzde 1,2'e gerilemiştir."

Notun değerlendirme bölümünde de özetle şu görüşlere yer verildi:

"Bu bulgular ışığında hanelerin tasarruflarındaki gerilemenin dayanıklı tüketim mallarına yapılan harcamalardan kaynaklandığı ve bu harcamaların en üst gelir grubu hariç diğer gelir gruplarında arttığı sonucuna varılabilir. En yüksek gelir grubunda ise dayanıklı tüketim harcamaları dikkate alındığında dahi tasarruf oranlarının zaman içerisinde azaldığı, bu düşüşün tasarruf yapan hane sayısındaki artışa karşın gerçekleştiği, dolayısıyla tasarruf edilen tutarda bir azalma olduğu görülmektedir.

Dayanıklı tüketim mallarına yapılan harcamanın tasarruf olarak değerlendirildiği daha geniş tanıma göre ise en yüksek gelir grubu hariç tüm gelir gruplarında tasarruf oranlarında artış gözlemlenmektedir. Bu bulgulara dayanarak en yüksek gelir grubu hariç tüm gelir gruplarında tasarrufların dayanıklı tüketim mallarına yapılan harcamalara kaydığını söylemek mümkündür."

Bahçeşehir Üniversitesi Seyfettin Gürsel gökçe uysal Türkiye