Analiz - İran'da Cumhurbaşkanlığı Seçimine Doğru

MUSTAFA MELİH AHISHALI - İran'da, 19 Mayıs'ta düzenlenecek 12'nci dönem Cumhurbaşkanlığı seçimi için siyasi gruplar adaylarını belirlerken, İran lideri Ali Hamaney'e rağmen adaylık başvurusunda bulunan eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad dikkatleri üzerine çekti.

Reformistler ve ılımlı muhafazakarlar mevcut Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'yi, muhafazakarlar ise eski Başsavcı İbrahim Reisi'yi destekleyeceklerini açıklarken, Ahmedinejad'ın, Hamaney'in "aday olmaması" yönündeki tavsiyesini dinlememesi ülkede tepkilere yol açtı.

İran'ın resmi haber ajansı İRNA'ya konuşan Kum kentinin önde gelen isimlerinden Hüccetülislam Muhsin Gareviyan, Hamaney'in görüşlerinin dikkate alınmamasının çok tehlikeli sonuçlara yol açabileceğini belirtti.

Gareviyan, "Hamaney'in görüşlerinin Ahmedinejad tarafından ayaklar altına alınması son derece tehlikelidir. Bu olay sorumsuzca davranışlara kapı aralayacaktır. Yetkililere bu konu üzerine gitmeleri çağrısında bulunuyorum." dedi.

Eski muhafazakar milletvekillerinden İlyas Nadiran, sosyal medya hesabında "Ahmedinejad'ın sonu" şeklinde paylaşımda bulundu. Radikal muhafazakarlardan Direniş Cephesi'ne yakınlığıyla bilinen Recanews haber sitesinin editörü Ali Nadiri, Ahmedinejad'ın siyaset sahnesine yeniden dönmesini, "Bugün İngilizlerin karmaşık bir oyunuyla karşı karşıyayız" şeklinde yorumladı.

Hamaney, eylül ayında yaptığı açıklamada, bu yıl yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Ahmedinejad'ın aday olmamasını tavsiye etmiş, bunun üzerine Ahmedinejad, Hamaney'e hitaben kaleme aldığı mektubunda "Bu dönem seçimlere girmemin maslahata uygun olmadığını buyurdunuz. Ben de katılmayacağımı ilan ediyorum." ifadelerini kullanmıştı.

Eski Cumhurbaşkanı Ahmedinejad bir konuşmasında, seçimlerde hiçbir siyasi grup veya kişiyi desteklemeyeceğini açıklamış, buna rağmen ilk olarak, Cumhurbaşkanlığı döneminin birinci Başkan Yardımcısı Hamid Bakayi'ye destek verdiğini, ardından "kendi adaylığını" açıkladı.

İçişleri Bakanlığı binasında dün yaptığı başvuru sırasında yöneltilen "Aday olmayacağınızı açıklamıştınız?" sorusuna Ahmedinejad, "Bakayi'yi desteklemek için aday oluyorum. Rehber'e (Hamaney) verdiğim sözün üzerindeyim." diye cevap verdi.

Rejimden intikam veya siyasi intihar

Cumhurbaşkanlığı döneminde yaşanan ihtilaf nedeniyle 11 gün ofisine gelmeyerek Hamaney'i protesto eden Ahmedinejad'ın daha bu tepkisi rejim tarafından unutulmamışken, "Hamaney'e rağmen aday olması" siyasi arenadan silinmiş olan eski Cumhurbaşkanının "rejimden intikam alması" olarak yorumlandı.

Önceki dönemlerde muhafazakarlar tarafından desteklenen Ahmedinejad'ın bu seçimde aynı kesimden oy alması beklenmiyor. Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından adaylığının reddedilmesine kesin gözüyle bakılan Ahmedinejad'ın, Hamaney'e rağmen seçimlerde aday olması ise "siyasi intihar" olarak değerlendiriliyor.

İran'daki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aynı siyasi yönelişten birkaç adayın ortaya çıkması sıra dışı bir durum değil. Reformist veya muhafazakar olsun tüm siyasi gruplar, birkaç aday çıkararak meydanlarda, televizyon programlarında ve basın toplantılarında asıl adaylarını destekler, seçime birkaç gün kala da "esas aday" lehine çekilirler. Fakat Ahmedinejad'ın nasıl bir yol izleyeceği belirsizliğini koruyor.

Reformistler yine Ruhani'yi destekliyor

Ülkedeki iki ana siyasi yöneliş olan reformistler ve muhafazakarlar adaylarını belirledi.

İran Reformistleri Seçim Politikaları Konseyi Başkanı Muhammed Rıza Arif, geçen ay düzenlenen konseyin olağanüstü toplantısının ardından yaptığı açıklamada, Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Ruhani'yi destekleyeceklerini duyurdu. Arif, 2013'teki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Ruhani lehine yarıştan çekilmişti.

Cumhurbaşkanı Ruhani liderliğindeki İtidal ve Kalkınma Partisi ile reformistler, Şubat 2016'da yapılan 10'uncu dönem İran meclisi ve 5'inci dönem Uzmanlar Meclisi seçimlerine Reformistler ve Hükümeti Destekleyenler Birliği çatısı altında katılmış ve halktan aldıkları yüksek oyla muhafazakarları geride bırakmıştı.

Reformist ve ılımlı muhafazakarların zaferle çıktığı İran meclis seçimleri sırasında Tahran sokakları, "Haşimi Rafsancani, Hasan Humeyni ve Ruhani"nin bir arada bulunduğu afişlerle doluydu. Ocak ayında hayatını kaybeden ülkenin önemli siyasi aktörlerinden Rafsancani bugün olmasa da onun taraftarları ve Humeyni ailesi yine Ruhani'yi destekleyecek.

Ruhani'nin yerine getirmediği vaatler eleştiri konusu

Öte yandan mevcut Cumhurbaşkanı Ruhani'nin muhalifleri tarafından "yerine getirmediği vaatleri" nedeniyle eleştirildiği biliniyor. Bunların başında da ekonomi ve işsizlik sorunları geliyor.

Nükleer anlaşmalar sonrası ülkeye uygulanan yaptırımların bir kısmının kalkması, nispi ekonomik iyileşme beklentisini gündeme getirse de Ruhani döneminde yaklaşık yüzde 10 daralan İran ekonomisi, önceki dönemlerde halka verilen kişi başına yardım paralarının kesilmesine yol açtı.

Bu nedenle orta ve düşük gelirli seçmenin hedefi haline gelen Ruhani, seçim vaatleri arasındaki "ekonomik sorunların çözülmesi ve özgürlüklerin önünün açılması" gibi konularda da beklenen ilerlemeyi kaydedemedi.

Seçimleri kazanmasına kesin gözüyle bakılan Ruhani'nin bu konular nedeniyle oylarında azalma olacağı düşünülüyor.

Muhafazakarların adayı: Reisi

İslam Devrimi Güçleri Halk Cephesi (CEMNA) kongre üyesi Sulet Murtazavi, İbrahim Reisi'nin, Seçimleri Gözetleme Merkezindeki görevinden istifasıyla Cumhurbaşkanlığına aday adaylığının kesinleştiğini duyurmuştu.

Muhafazakar kanadın etkin siyasi aktörlerinden biri olarak tanınan Reisi halihazırda, Meşhed kentindeki İmam Rıza Külliyesi ve türbeye vakfedilen malları yönetiyor, dolayısıyla İran'daki en güçlü vakfın başkanlığını yapıyor.

Gençlik yıllarında birçok kentte savcılık görevinde bulunan 56 yaşındaki Reisi, Humeyni'nin talimatıyla 1988 yılında hapisteki rejim muhaliflerinin idam kararını vermek üzere oluşturulan ve muhaliflerce "ölüm komitesi" şeklinde adlandırılan dört kişilik komitede de yer almıştı.

İran Genel Denetleme Kurumu Başkanlığı ve İran Yargı Organı Başkan Yardımcılığı da yapan Reisi, 2014-2016 yılları arasında İran Başsavcılığı görevini üstlenmişti.

Reisi, reformcular tarafından desteklenen Cumhurbaşkanı Ruhani'ye karşı en iddialı aday olarak gösteriliyor.

Cumhurbaşkanlığı şartları

Ülkenin anayasasına göre, siyasi ve mezhepsel hüviyete sahip, İran asıllı ülke vatandaşı, yöneticilik vasfı olan, ülkenin resmi mezhebine (Şii) bağlı erkekler Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olabiliyor.

Cumhurbaşkanlığı adaylığı için ücret talep edilmeyen ülkede söz konusu özelliklere sahip kişiler başvuruda bulunabiliyor.

Seçimlere yaklaşık bir ay kala, 5 gün sürecek başvuru süresinin 2'nci gününde Cumhurbaşkanlığı seçimleri için adaylık başvurusunda bulunanların sayısı 287'ye ulaştı.

Kesin adayların isimleri Anayasayı Koruyucular Konseyinin onaylamasından sonra 26 Nisan'da duyurulacak.