ANALİZ- Azerbaycan -Türkiye işbirliği Afrika'da fırsat olabilir

Azerbaycan Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezinde Dış Politika Analizi Bölümü Başkanı Dr. Cavid Valiyev, Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud'un Azerbaycan ziyaretini ve Türkiye-Azerbaycan işbirliğinin Afrika kıtasına olası etkilerini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud 12-14 Şubat 2025'te Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in davetiyle Azerbaycan'a ilk resmi ziyaretini gerçekleştirdi. İki ülke Cumhurbaşkanları arasında baş başa ve heyetler arası görüşmelerden sonra yetkililer arasında, kamu hizmetleri, yeşil enerji, eğitim, savunma ve savunma sanayisi alanında 4 önemli anlaşma imzalandı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev imza töreninden sonra Somali'nin kalkınmasına destek vermeye ve özellikle altyapı, liman tesisleri ve tarıma yatırım yapmaya hazır olduklarını beyan etti. Somali Cumhurbaşkanı Mahmud ise bu ziyareti iki ülke arasında stratejik ortaklığın başlangıcı olarak tanımladı ve Azerbaycan'ın edindiği tecrübeyi öğrenmeye hazır olduklarını belirtti.

Ziyareti önemli kılan aynı zamanda Mahmud'un Azerbaycan ile imzalanan işbirliği alanlarında faaliyet gösteren kurumları ziyaret etmesi ve onların çalışma mekanizmaları hakkında bilgi alması oldu. Hasan Şeyh Mahmud, Azerbaycan'ın özel kuvvetlerini, savunma sanayii üretim merkezlerini, ASAN Hizmet Merkezi'ni ve Azerbaycan'ın petrol ve doğalgaz sanayisinin merkezi olan Sangaçal Enerji Terminali'ni ziyaret etti.

Bu ziyarete hazırlık da aslında iki ülkenin işbirliğine verdiği önemi gösterdi. 4-5 Şubat 2025'te Somali'de Azerbaycan Dışişleri Bakanı yardımcısı Yalçın Refiyev başkanlığındaki heyet öncülüğünde iki ülkenin dışişleri bakanlıkları arasında siyasi istişarelerin ilk toplantısı yapılmıştı. Aynı zamanda, heyet Türkiye Maarif Vakfı'nın Somali temsilciliğini de ziyaret etmişti.

-Azerbaycan-Somali ilişkileri

İki ülke arasında diplomatik ilişkiler 2004'de başladı ve Karabağ Zaferi'ne kadar bu ilişkiler uluslararası örgütlerde karşılıklı destekle devam etti. Azerbaycan'a göre, 2016'da İstanbul'da yapılan İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Zirvesi'nde kurulan İrtibat Grubu'nda yer alan Somali'nin Karabağ meselesinde destek vermesi oldukça önemliydi. Bu nedenle, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, bu ziyarette ayrılıkçı bölgelerle mücadele eden Somali'nin toprak bütünlüğü ve egemenliğine destek verdiklerini belirtti. Azerbaycan ve Somali arasındaki ilişkiler aynı zamanda Birleşmiş Milletler (BM) ve Bağlantısızlar Hareketi çerçevesinde daha da kuvvetlendi.

İkili ilişkiler özellikle Azerbaycan'ın Karabağ Zaferi'nden sonra hızla ilerlemeye başladı. Azerbaycan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov, 11 Mart 2022'de Antalya Diplomasi Forumu marjında Somali Federal Cumhuriyeti Dışişleri ve Uluslararası İşbirliği Bakanı Abdisaid Muse Ali ile bir araya gelmişti ve Somalili Bakan, Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünün sağlanması dolayısıyla tebriklerini iletmişti.

Bundan sonra, 26 Temmuz 2024'te Somali Dışişleri Bakanı Azerbaycan'ı ziyaret etti. Azerbaycan-Somali arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasının 20. yıldönümüne denk gelen bu ziyaret sırasında dış politika konularında işbirliği ve özellikle Somali'nin 2025-2026 yılları arasında BM Güvenlik Konseyi'ndeki geçici üyeliği süresince önerilerinin desteklenmesi, 29. İklim Değişikliği Taraflar Konferansı (COP-29) çerçevesinde Azerbaycan ve Somali arasında işbirliğinin derinleştirilmesi kararlaştırıldı.

Eylül 2024'te ise iki ülkenin savunma ve askeri işbirliği açısından önemli bir gelişme yaşandı. Somali Savunma Bakanı Abdulkadir Muhammed Nur 5. Yıl Azerbaycan Uluslararası Savunma Fuarı'na (ADEX) katıldı ve heyetler askeri alanda işbirliği konularını görüştü.

-Somali'de Azerbaycan-Türkiye işbirliği olanakları

Ekim 2024'te Azerbaycan ve Türkiye'nin bölgesel konularda işbirliği hakkında Türk basınına konuşan Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan şöyle bir tanımlama yapmıştı: "Azerbaycan ve Türkiye bölgesel konularda özellikle hassas konularda tek devlet gibi hareket ediyor."

Azerbaycan'ın Suriye konusunda Türkiye'ye verdiği destekten sonra bu açıklamanın sadece politik bir açıklama olmadığını gördük.

Öte yandan, Azerbaycan'ın Türkiye açısından stratejik öneme sahip Somali konusunda da aynı adım attığını görüyoruz. Nitekim Somali Cumhurbaşkanı'nın Azerbaycan ziyareti, Aralık 2024'te Ankara'da Türkiye'nin girişimiyle Somali ile Etiyopya arasında imzalanan ve taraflar arasında sorunların diplomatik yolla çözümünü öngören Ankara Bildirisi'nden sonra gerçekleşti.

Azerbaycan basını da Hasan Şeyh Mahmud'un Azerbaycan ziyaretini Somali'nin İİT İrtibat Grubu üyesi olarak Karabağ konusunda Azerbaycan'ı desteklemesi ve Bağlantısızlar Hareketi üyesi olmasının ötesinde Somali'nin, Azerbaycan'ın stratejik müttefiki Türkiye ile ilişkilerinin katkısı olduğunu yazdı.

Öte yandan, Somali Cumhurbaşkanı Mahmud'un Azerbaycan ziyareti sırasında taraflar arasında imzalanan anlaşmalar Somali devlet otoritesinin sağlanması, ülkenin asker ve kolluk kuvvetlerinin yeteneklerinin artırılmasına hizmet eden anlaşmalardır. Bunlar aynı zamanda Türkiye'nin Somali ile son 14 yıldır imzaladığı anlaşmalarla benzerlik gösteriyor.

Bu bağlamda, Azerbaycan ve Türkiye'nin bölgede kurduğu üçlü işbirliği mekanizmalarına Somali de dahil olabilir. Özellikle, dünya ticaret yollarının geçiş güzergahında bulunan Somali'nin kıyı güvenliğinin sağlanmasında Azerbaycan, Türkiye ve Somali orduları arasında işbirliği olumlu katkı sağlayabilir. Bunun da ötesinde Somali'nin yeniden kalkınması ve güvenliğinin sağlanmasında Azerbaycan ve Türkiye'nin oynayacağı olumlu rol diğer Afrika ülkelerinin de dikkatini çekebilir. Somali böylece, Azerbaycan ve Türkiye'nin Afrika'ya giriş kapısı olabilir.

Öte yandan, Türk Devletleri Teşkilatı'nın (TDT) sonuncu Bişkek Zirvesi sonuç bildirgesinde TDT ile Afrika Birliği arasında işbirliğinin geliştirilmesi kararı alınmıştı. TDT'nin resmi zirvesi bu yıl Azerbaycan'da yapılacak. Bunu dikkate aldığımız zaman Azerbaycan, TDT ile Afrika birliği ilişkilerinin geliştirilmesi açısından önemli bir imkan sağlayabilir. Bu durum, Azerbaycan ve Türkiye'nin bu alandaki dış politikalarının koordinasyonu sonucu daha da kuvvetlenecektir. Sonuç olarak, bu koordinasyon sadece Güney Kafkasya ve Türkistan coğrafyasında değil, aynı zamanda Afrika coğrafyasında da istikrarın sağlanmasına katkı sağlayacaktır.

[Dr. Cavid Veliyev, Azerbaycan Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezinde Dış Politika Analizi Bölümü Başkanıdır.]

*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.