Ahşap Cami Zengini Kent: Samsun

İlk ahşap caminin 1206 yılında Selçuklular döneminde, son ahşap caminin ise 1957 yılında yapıldığı Samsun, 121 ahşap camiyle adeta "ahşap zengini kent" konumunda bulunuyor.

Kentin ilk ahşap camisi olarak bilinen Göğçeli Camisi, 1206 yılında Selçuklular döneminde Çarşamba ilçesinde yapıldı. "Kimsesizler mezarlığı" olarak bilinen Göğçeli Mezarlığı içindeki cami, çivi kullanılmadan inşa edilmiş. 1206 yılından itibaren, özellikle cuma günleri namaz için inşa ettirilen ve "cuma camileri" olarak nitelendirilen ahşap camilerin sonuncusu ise 1957 yılında Salıpazarı ilçesi Alan köyünde yapıldı.

Samsun genelinde tespit edilen 121 ahşap caminin büyük bölümü, zamana direnerek bugüne kadar ayakta kalmayı başardı. Camilerin bir kısmında 5 vakit namaz kılınmakta, çoğunluğu ise sadece cuma günleri kullanılmakta.

Yapıldıkları dönemlere özgü süslemeler ve işçilik örnekleri barındıran camiler, Samsun Müze Müdürlüğü'nce başlatılan çalışmayla tescil edildi.

Samsun Müftüsü Öztürk

Samsun Müftüsü Yrd. Doç. Dr. Hayrettin Öztürk, Samsun'daki ahşap camilere ilişkin AA muhabirinin sorularını yanıtladı.

Kentin ahşap camiler bakımından çok zengin olduğunu dile getiren Öztürk, şunları söyledi:

"Türkiye'nin en eski ahşap camileri Samsun'da bulunmaktadır. Şehrin hemen hemen her ilçesinde ahşap camiye rastlanır. Ahşap camilerin bir kısmı halen ibadete açıktır, bir kısmı da yanına yeni camiler yapıldığı için tarihi eser olarak Vakıflar Bölge Müdürlüğünce koruma altına alınmıştır. En dikkati çeken ahşap camiler, Göğçeli, Bekdemir, Ordu köyü ve Ambar köyü camileridir."

- Arkeolog Yılmaz

Samsun Müze Müdürlüğü'nde görevli arkeolog Emine Yılmaz ise kurumlarınca 1996-2012 yılları arasında yapılan çalışmada 121 ahşap cami tespit edildiğini bildirdi.

Bu camilerin 112'sinin ayakta olduğunu, büyük çoğunluğunun da kullanılabilir durumda bulunduğunu vurgulayan Yılmaz, şöyle devam etti:

"Samsun ahşap camilerinin en önemli özelliği 'cuma camileri' olmalarıdır. Cuma günleri bulunduğu köy ve çevresindeki yerleşim birimlerinde yaşayanlar cuma namazı için bu camide toplanmakta, herkes birbirini görmekte ve böylece sosyal amaçlı bir içerik de taşıması bakımından oldukça önemli. Anadolu'nun genelinde ahşap cami görülmektedir. Özellikle iklimsel özelliklerin uygunluğu bakımından Karadeniz Bölgesi'nde daha yaygındır ancak ülke genelinde bulunan ahşap camilerin toplamı Samsun'daki camilerin sayısına tekabül etmemektedir. Bu da Samsun'da bir ahşap cami kültürü olduğunu göstermektedir. Kültür demek, kesintisiz süreklilik göstermesi demektir. Samsun ahşap camileri, Selçuklu döneminden günümüze kadar kesintisiz örnek vermiş durumdadır."

"Camiler, iri kütük ve taşlar üzerine yerden yüksek yapılmıştır"

Ahşap camilerin yapılışı hakkında bilgi veren Yılmaz, "Ahşap camilerin zeminleri iri kütük ve taşlar yardımıyla nemden korunmak amacıyla yükseltilmiş, daha sonra ahşap perdeler üst üste giydirilerek kavela dediğimiz tahta çivilerle desteklenmiştir ve statik denge böylece sağlanmıştır. Köşelerde de kurt boğazı tekniğiyle birbirine geçirilen kalaslar son derece güzel, sağlam bir şekilde kenetlenmiştir" dedi.

"Ahşap camiler sürekli taşınmıştır"

Arkeolog Yılmaz, ahşap camilerde en fazla görülen durumun "taşınma" olduğunu vurgulayarak, şunları kaydetti:

"Bugün orijinal yerini koruyan çok az camimiz mevcut. Camilerimizin taşınma nedenlerinde belirleyici etken, sel ve heyelanlardır. Camiler bulundukları köylerden alınarak başka köylere hatta başka ilçelere taşınmıştır. Buna da yakın zamanda Salıpazarı ilçesi Yenidoğan köyünde bulunan ve yakılmak için fırıncıya satılan Şeyhülislam Mehmet Efendi Camisi'nin Ladik Kaymakamlığı'nca alınarak Ambar köye taşınmasını örnek gösterebiliriz. Tüm bu camilerin tespiti 2012 yılında tamamlanmış, tescil işlemleri de 2013 yılı içinde bitirilmiştir."

Samsun'daki bazı ahşap camilerin ilginç hikayeleri şöyle:

- Göğçeli Camisi

Selçuklular döneminde yapılan Göğçeli Camisi, kentin ilk ahşap camisidir. Tamamen ahşaptır ve büyük bir çatısı vardır. Duvarlar uzun kalaslardan yapılmış, bazı kalasların kalınlığı 18 santimetre, genişliği ise 70 santimetredir. 20 metre uzunluğunda kalaslar kullanılmış ve sadece kalasların başında çatıyı tutmak için demir çivi kullanılmıştır. Bugün 5 vakit namaz kılınmaktadır. Yığma kalastan yapılan camide kalaslar arasında boşluk bırakılmış, zamanla aşınmasının önüne geçilmiştir.

Bekdemir Camisi

Kavak ilçesinin Bekdemir köyünde bulunan ahşap cami, 1877 yılında yapılmıştır. Bekdemir Camisi içinde bitki motifleri, geometrik motifler, yıldız motifleri ve çiçek motifleri bulunmaktadır. Caminin mihrabında arı kovanı vardır. Yapıldığı dönemdeki cami görevlisi arı kovanlarından kazandığı para ile hayatını devam ettirmiştir. Halen mihrabın üzerinde arıların bal yaptığı petekler bulunmakta. Yanında tarihi şadırvan da yer almaktadır.

Ladik'teki ahşap cami yakılmak üzereyken fırıncıdan satın alındı

Ladik Kaymakamlığı'nın 3 yıl önce başlattığı "Ambar Köy Projesi" kapsamında kentin çeşitli yerlerinden ambar toplayan 21 kişilik ekip, Salıpazarı ilçesi Yenidoğan köyünde 300 yıllık ahşap caminin söküldüğünü görmüş ve caminin kendilerine verilmesini istemiştir. Köy muhtar heyeti tarafından yakılmak üzere fırıncıya satılan ahşap cami, Ladik Kaymakamlığı'na para karşılığında satılmıştır. Adı Ladikli Şeyhülislam Mehmet Efendi olarak değiştirilen ahşap cami, aslına uygun olarak "Ambar Köy"de yeniden inşa edilmiştir. - Samsun