44'üncü Yıl Dönümünde, Kıbrıs Barış Harekatı'na Yakından Bakış

Kod adı ''Atilla Harekatı'' olan, 20 Temmuz 1974'te başlayan ve 18 Ağustos 1974'te sona eren, toplamda 4 hafta 1 gün süren harekat, Kıbrıs Adası'na yapılmış ve Türk askerinin başarısıyla sonuçlanan barış operasyonudur.

KIBRIS BARIŞ HAREKATI'NA ZEMİN HAZIRLAYAN GELİŞMELER

15 Temmuz 1974'te Kıbrıs'ta askeri darbe gerçekleşti. Yunanistan'daki askeri cuntanın emri ile gerçekleştirilen darbe, Kıbrıs Millî Muhafız Ordusu, Yunan-Rum paramiliter ordusu EOKA-B ile beraber organize edildi. Darbenin sonucunda Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Başpiskopos III. Makarios görevden alındı ve yerine EOKA-B'nin lideri Nikos Sampson getirildi.

DARBENİN AMACI

Darbenin amacı, Kıbrıs'ta Yunan ilhakının gerçekleştirilmesi ve Kıbrıs Helenik Cumhuriyeti'nin kurulmasıydı.

Kıbrıs'ta yapılan darbe, Lefkoşa'daki Türk Büyükelçiliği tarafından şifreli bir mesajla Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı'na iletildi. 1960 yılında imzalanan Kıbrıs Cumhuriyeti Garanti Antlaşması'nın üç garantör ülkesinden biri olan Türkiye, bir diğer garantör ülke olan İngiltere ile ortak bir operasyon gerçekleştirmek için uluslararası görüşmelerde bulundu. İngiltere'nin operasyona olumsuz yaklaşmasıyla Türkiye tek başına askeri operasyon gerçekleştirme kararı aldı.

16 Temmuz 1974'te Dışişleri Bakanlığı, ABD ve İngiltere Büyükelçilikleri 'ne durumu bildirdi ve dönemin başbakanı , muhalefet parti liderleriyle durum toplantısı yaptı ve görüşmeler sonrasında uluslararası müzakereler için Londra'ya hareket etti. Ecevit ve beraberindeki Türk heyeti, dönemin İngiltere başbakanı Harold Wilson, İngiltere Dışişleri Bakanı James Callaghan ve ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Joseph Sisco ile Kıbrıs meselesini görüştü. Ancak ABD ve İngiltere Türkiye'ye destek vermedi. 18 Temmuz 1974'te Türk heyeti Ankara'ya geri döndü. 19 Temmuz 1974'te Kıbrıs'taki durum Genelkurmay Başkanlığı'ndaki komutanlarla görüşüldü ve görüşmenin ardından Bakanlar Kurulu oy birliği ile Kıbrıs'a askeri müdahale kararı aldı.

BİRİNCİ KIBRIS BARIŞ HAREKATI'NIN SONUÇLARI

Temmuz 1974'teki, ilk müdahale ile Kıbrıs'ın yüzde 3'ü Türk Kuvvetleri'nin kontrolüne geçti. Kıbrıs'taki Yunan askeri cuntası ve Kıbrıs Cumhuriyeti'ndeki Nikos Sampson görevi bıraktı. Yunanistan'da yönetim sivil iradeye devredildi.

7 yıldır Fransa'da sürgünde olan Konstantin Karamanlis Yunanistan'a geri çağırıldı ve 24 Temmuz 1974'te hükümeti kurdu. Böylece Yunanistan'da 1967'den bu yana süren askeri cunta yönetimi sona erdi.

YUNAN ASKERİ CUNTASI'NIN SONA ERMESİ VE İKİNCİ HAREKAT

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 353 sayılı kararının 5. maddesi kapsamında Türkiye, Yunanistan ve İngiltere taraflarının, Kıbrıs'ta anayasa düzeninin tekrar kurulması için görüşmelere başlaması gerekiyordu. 25 Temmuz 1974'te Birinci Cenevre Konferansı başladı ve 6 gün sürdü. 30 Temmuz'da Cenevre Antlaşması imzalandı. Üç ülkenin de dış dişleri bakanı Kıbrıs'ta, Türk ve Rum olmak üzere iki otonom yönetimin mevcudiyetini kabul etti. Bu sebeple ortaya çıkabilecek sorunları görüşmek için anlaşma sağlandı.

İkinci Cenevre Konferansı'nın görüşüleceği 8 Ağustos 1974 tarihine kadar Rum ve Yunan askerlerinin Türk bölgelerinden çekilmeleri gerekiyordu fakat askeri birlikler bu bölgelerden çekilmedi. Türk bölgelerine saldırılar düzenlendi, kuşatıldı ve birçok Türk esir alındı.

8 Ağustos 1974'te İkinci Cenevre Konferansı başladı. Türk heyeti, Kıbrıs'ta coğrafi esasa dayalı federatif devlet kurulmasını önerdi fakat Rum tarafı bu öneriyi reddetti. Türk tarafı, Rum tarafına zaman kazandırmamak ve Türk bölgelerine yapılan saldırıları engellemek amacıyla 14 Ağustos'ta ikinci harekatın başlaması için anlaşmaya vardı.

TARİHE KAZINAN PAROLA: '' AYŞE TATİLE ÇIKSIN''

Cenevre'deki görüşmelerden sonuç alınamayınca dönemin başbakanı Bülent Ecevit, dönemin dışişleri bakanı Turan Güneş'e '''' parolasını iletti. 14 Ağustos 1974 günü, sabah saat 04.30'da Kıbrıs'taki Türk birlikleri harekete geçti.

15 Ağustos 1974'te Kıbrıs'ın yüzde 38'i ele geçirildi. Bu gelişmeyle birlikte Rum kuvvetleri geri çekilmek zorunda kaldı ancak bölgeyi terk ederken birçok Türk köyünü yaktılar ve onlarca sivili katlettiler.

İKİNCİ HAREKATIN SONUÇLARI VE HAREKATIN MEŞRULAŞMASI

21 Mart 1979'da askeri cunta yönetimi hakkında açılan dava sonuçlandı. Yunan Temyiz Mahkemesi şu kararı verdi:

''Zürih ve Londra antlaşmalarına göre Kıbrıs'a yapılan Türk askeri müdahalesi yasaldır. Türkiye, yükümlülüklerini yerine getirme hakkı olan garantör devletlerden biridir. Esas suçlular darbeyi hazırlayan ve icra eden ve bu suretle de bu müdahalenin koşullarını hazırlayan Yunan subaylarıdır.''

KIBRIS BARIŞ HAREKATI'NIN ZAYİATI

Kıbrıs Barış Harekatı sonucu, Türk Silahlı Kuvvetleri'nden 415 kara, 65 deniz, 5 hava ve 13 jandarma olmak üzere toplamda 498 şehit verildi, 1200 kişi de yaralandı. 1672 Kıbrıs Türkü şehit oldu. Rum ve Yunan tarafında 4 bin kişi öldü, 12 bin kişi yaralandı.

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ NE ZAMAN KURULDU?

Kıbrıs Barış Harekatı sonucunda, adada yaşayan Türk unsurları diğer ülkeler tarafından tanınmıştı. 1975 yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti kuruldu ve günümüzdeki sınırlar çizildi. 13 Şubat 1975 yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti ilan edildi. 1976 yılında yapılan seçimlerle devlet başkanlığına getirildi.5 Kasım 1983'te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilan edilmesinin ardından Rauf Denktaş yeniden cumhurbaşkanlığı görevine getirilmiştir.