20 Yılda Tamamlandı: Türkiye'nin İlk 'Aşiretler' Haritası

Türkiye'nin özellikle Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yaşamın her alanında etkili olan aşiretler ile ilgili ilk kez bir harita ortaya çıkarıldı.

HDP Diyarbakır Milletvekili Altan Tan'ın, 20 yıllık bir çalışma ve araştırma ile yazdığı, 'Turabidin'den Berriye'ye Aşiretler - Dinler - Diller - Kültürler' adlı kitapta, yazar İbrahim Halil Baran ile Mardin'in Aşiretler haritası çizildi. Haritada, sadece Mardin bölgesinde 40 aşiretin yaşadığı ortaya çıktı.

Kitap, konu ile ilgili ulaşılan Türkçe, Kürtçe, Arapça, Süryanice, İngilizce, Fransızca ve Almanca tüm yazı, belge ve kitapların incelenmesi ve sözlü aktarımla günümüze taşınan bölge tarihi ile oluşturuldu.

(Fotoğraf: Eren Aytuğ)

40 AŞİRET HALA AYAKTA

Altan Tan'ın yazar İbrahim Halil Baran ile birlikte, elde edilen bilgiler ve belgelere göre çizdiği haritada Mardin bölgesinde aralarında Barava, Surguçi, Dereveri, Kose, Tat, Erbani, Kika, Xelecan, Daqori, Qelendara, Omeriya, Mahalmi, Eliki, Dasika, Dermemka, Hesar, Kercaz, Memika, Hesena, Dorika, Ernas (Arnas), Memika gibi 40 aşiretin halen yaşadığı belirtildi.

ÖNE ÇIKAN AŞİRET: ERNAS (ARNAS)

Haritadaki aşiretler arasında yer alan Ernas (Arnas) Aşireti, ilk avukatlar, ünlü bilim adamları gibi Türkiye'ye nam salan isimler çıkardı.

Dekşuri Aşireti'nin bir kolu olan Ernas Aşireti Midyat'ın Kuzey doğusunda yerleşik. Doğusunda Dermemmıka, batısında Mahalmi, güneyinde Midyat, kuzeyinde is Kercoz aşireti var. Aşirette Süryani ve Kürt karışık. Aşiretteki Kürtler müslüman. Ernas Aşireti'nin Merkezi eski bir Süryani köyü olan Arnas.

Ernas Aşireti'nin liderleri Mala Temir ile onların akrabaları olan Mala Mıhemedé Şéro'dur. Ailenin Cizre ile Şırnak arasındaki Kasrık Boğazı civarından geldikleri ve aslen Batuvan Aşireti'ne mensup oldukları söylenir.

AŞİRETİN DOĞUŞU

Cizre tarafından gelerek Arnas ile Aynvert Köyü arasında Kurré Dağı'na çadır kuran 5 kardeşe Heverké ağaları ile kavgalı olan Arnas Süryanileri "Hafirlik" (Koruculuk) teklifinde bulunur. Teklifi kabul eden aile Arnas'a yerleşince Botan Miri'nin Heverké'deki temsilcisi ile aralarında tartışma çıkar ve 5 kardeşten biri öldürülür. Ancak buna rağmen aile Arnas'a yerleşir.

EN GÜÇLÜ DÖNEM

Ernas ağaları en güçlü dönemlerine Mıhemedé Şéro döneminde ulaşırlar. Tahminen 1830'lu
yıllarda Mıhemedé Şéro, Botan Miri'nin Midyat'ta oturan temsilcisi Hacıké Abbasé'ye vergi vermeyi reddeder ve Hacıké Abbasé'yi Midyat'tan Cizre'ye kovar.

Botan Miri, kuvvetleri ile birlikte Mıhemedé Şéro'nun üzerine yürür. Mıhemedé Şéro teslim olmaz. Keferzota ve Aynkaf Şéxleri araya girerek Béxt(Aman) verirler. İkna olup mevzisinden çıkınca Mir onu yakalatarak Cizre'ye götürür. 3 yıl Cizre Dergulé'de kalan Mıhemedé Şéro bu arada Cizreli bir kadınla evlenir. Bu kadından Şemdin adında bir oğlu olur.

(Şemdin'in torunları hala Zaho'da ikamet ediyor ve Silivani Aşireti'nde 13 köyleri var. Liderleri Ferhat ve Ziraat Mühendisi Ziyat ağalıklarını yapıyor. Mıhemedé Şéro Keferzéli Mala İsmailé Verdé'lerin damadıydı. Karısı 1.İsmail'in kız kardeşiydi. Mıhemedé Şéro'nun kız kardeşi'de 1. İsmail ile evliydi. (İsmailé Verdé'nin Dedesi)

MİR'E İSYAN EDER, ALNINDAN TEK KURŞUNLA ÖLDÜRÜLÜR

Mıhemedé Şéro Mir'le anlaşarak Arnas'a geri döndükten sonra tekrar Mir'e isyan eder. Askerleri ile Arnas'a hücum eder. Botan Miri'nin adamlarından Saduné Nuhé Gergeri, Mıhemedé Şéro'yu Salhé ile Midyat arasında uzaktan tek kurşunla alnından vurarak öldürür. Mıhemedé Şéro'nun cenazesini oğlu Heybet, savaş alanından kaçırarak Midyat'a götürür ve Nerhoz Mezarlığı'na defneder.

OSMANE TEMIR DÖNEMİ

Botan Miri, Mıhemedé Şéro'nun çocuklarını Cizre'ye götürür. 7 Yıl Cizre'de Degulé'de kalırlar. Aşiretin başsız kaldığı bu dönemde Mala Ahmo'dan Temırké ağa olur. Bu durum Osmané Temır'ın hoşuna gitmez. Diğer aile liderlerini toplar ve ağalığı önce onlara teklif eder, lakin hiçbiri buna yanaşmaz.

Hepsine Kur'an-ı Kerim üzerine yemin ettirerek kendi adına söz alır. O tarihlerde Süryanilerin Lideri Kerimo adında biridir. Osmané Temır Rişal adında ünlü atının karnının yara olduğunu beyan ederek baytarlıktan anlayan Kerimo'yu ata bakması için çağırır. Osmané Temır'ın kardeşi Sarohan Kerimo'yu ahırda öldürür. (Bazıları Kerimoyu daha önce Mıhemedé Şéro'nun öldürdüğünü söylüyorlar.)

Osmané Temır ile Temırké, süryanilerin bir bayram günü kilisede karşılaşırlar. Uzun boylu olan Temırké Osmané Temır'ı omzundan, ondan kısa olan Osmané Temır ise Temırké'yi karnından hançerle yaralar. Temırké aldığı yara ile ölür. Olayda Temırké'nin babası da öldürülür.

Ağa olan Osmané Temır, bir müddet sonra Cizre Miri'ne vergi vermeyince Mir tekrar Arnas'ı kuşatarak Osman­, Levend ve Sarohan adlı 3 kardeşi Cizre'ye götürür. Bir müddet sonra (3 yıl sonra olduğu rivayet edilir) serbest bırakılırlar.

KERCOZ AĞASI'NIN KIZI İLE İZDİVAÇ

Mahalmi beyleri, Kercoz ve Ömeryan ağaları Osmané Temır'i desteklerler. Aynı tarihlerde oldukça yaşlanmış olan Kercoz ağası Hasané Şemdin, Êrdé köyünün süryani liderini araya koyarak kızını Osmané Temır ile evlendirmek ister. Osmané Temır, Hasan Şemdin'in kızı Şehriban ile evlenir. Osmané Temır 1880'de Şemdinli'de isyan eden Şeyh Ubeydullah'ı destekler. Osmané Temır bir kızını Alıka Ağası Heşterekli Cımo ile, bir kızını Mizizex ağası Xelefé Cırco ile evlendirir.

İSTANBUL'A SÜRGÜN

Osmané Temır ve Aynkaf'lı Şéğ İbrahim Hamidi (Şéğ İbrahim Şeğ Fetullah'ın babasıdır. Şéğ Fetullah Batman eski milletvekili Ataullah Hamidi'nin dedesidir.) İstanbul'a sürgün edilirler ve burada 4 yıl sürgünde kalırlar. Sürgünden döndükten sonra Kercoz ağası Hasan Şemdin'in oğlu İsmail, yaşlı babasına isyan ederek Ramanlıları Kercoz'a getirir. Hasan Şemdin damadı Osmané Temır'dan yardım isteyince Osmané Temır adamları ile Kercoz'a saldırır. Osmané Temır'ın oğlu Kercoz'da Hasan ağayı (Hasan Şemdin değil) öldürür. Onlar da Osmané Temır'ın oğulları Süleyman ve Hasan'ı öldürürler.

OSMANE TEMIR, KERCOZ'DAN ÇIKMAK İSTEMEZ

Diğer bir oğlu Muhammed Salih ise (Avukat Abdullah Timur'un babası) 3 kurşunla yaralanır.
İsmail'i alt ederek Ramanlıları Kercoz'dan çıkaran Osmané Temır Kercoz'dan çıkmak istemez. Araya giren Aynkaflı Şeğ İbrahim Hamidi "Keko İstanbul'da sürgünde iken sen bana '7 oğlum sana feda olsun' diyordun. Benim hatrım için Kercoz'dan çık" deyince Osmané Temır Şeğ İbrahim'i kırmayarak isteğini kabul eder. Ancak İsmail'in Kercoz'a gelmesi ve babası Hasan Şemdin'in elini öperek özür dilemesi şartını öne sürer. İsmail kaçtığı Kercoz'a geri dönerek babasının elini öpüp özür diler.

Dıfne'den Arnas'a kadar olan köyler Osmané Temır'a bağlanır. Osmané Temır oğullarını bu köylere yerleştirir. Aynkaflı Şeğ İbrahim Hamidi Osmané Temır'a o tarihlerde bölgede pek bulunmayan bir sac soba hediye getirir. Osmané Temır'dan sonra yerine oğlu Muhammed Salih (1878- 1934) geçer.

Muhammed Salih, Ağaoğlu Abdulkerim'i 1919 yılında 160 adamı ile birlikte İngilizlere karşı
savaşan Süleymaniyeli Şeğ Mahmud Berzenci'nin yardımına gönderir.

3 kez sürgüne gönderilen Muhammed Salih ilk seferinde Burdur'a ikincisinde Trabzon'a (1926) üçüncüsünde ise Aydın Söke'ye gönderilir. Avukat Abdullah Timur Atalarını
M.Salih-­Osman­Temır­-Bahe-­İskan olarak saymaktadır.

Detayların devamı Altan Tan'ın 'Turabidin'den Berriye'ye Aşiretler - Dinler - Diller - Kültürler' kitabında...