İran'a Yaptırımların Hafiflemesinin Ekonomiye Etkisi de "Hafif" Olacak

SELEN TONKUŞ - İran'a yönelik yaptırımların hafifletilmesi kararının ardından gözler bölge ekonomisi ve petrol pazarına çevrildi. Uzmanlar, İran'ın yaklaşık 2,8 milyar dolarlık mal varlığının serbest bırakılmasının kısa vadede ekonomik etkilerinin sınırlı kalacağı görüşünde birleşti.

İran'la BM Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi ile Almanya'nın temsilcileri arasında gerçekleşen ve uluslararası yaptırımların azaltılması karşılığında Tahran'ın da nükleer programını kısıtlamasını öngören görüşmeler 24 Kasım'a kadar uzatıldı. Böylece yaptırımlar bir nebze hafifletilmiş oldu.

Uzmanlar,  görüşmelerin uzatılması ve 2,8 milyar dolarlık mal varlığının serbest bırakılmasının İran, Türkiye ve dünya ekonomisini üzerine etkilerini Anadolu Ajansı'na değerlendirdi.

İsrail'deki Herzliya Disiplinlerarası Merkezinin İranlı  Öğretim Üyesi Meir Javendafar, karar doğrultusunda Tahran'ın elindeki zenginleştirilmiş uranyumun kalitesini, 'tıbbi araştırmalarda kullanılacak düzeye' düşüreceğini belirtti.

" İran'ın yurt dışında dondurulmuş 100-150 milyar dolarlık varlığının yaklaşık yüzde 2'lik kısmını serbest bırakmanın, İran ekonomisi üzerinde etki yapmasını beklemek yanlış olur" diyen Javendafar, bu miktarın küresel ekonomiye ya da tüm yaptırımlar kalkana kadar petrol fiyatları üzerinde de önemli etkisi olmayacağını vurguladı.

Londra'daki Natixis yatırım bankasında petrol piyasası uzmanı Dr. Abhishek Deshpande Ceng de geçici anlaşmanın yapıldığı Kasım 2013'ten bu yana söz konusu olan yaptırımların çoğunun yine devrede olduğuna dikkati çekerek şöyle konuştu:

"İran, karşılık olarak nükleer programını sınırlamak zorunda. Zenginleştirilmiş uranyum stoklarını yüzde 20 oranında azaltmaya devam etmesi gerekiyor. P5+1 ve İran, İran'ın ne oranda uranyum zenginleştirme kapasitesine sahip olması gerektiği konusunda hala kavgalı. Bu 4 aylık uzatma döneminin petrol piyasasına ve İran ekonomisine gözle görülür etkisi olmaz."

Ceng, İran'dan sınırlı miktarda petrol almasına izin verilen Türkiye gibi ülkelerin petrol almaya devam etmesi gerektiğine işaret ederek, "Aslında son 6 ayda İran'ın günlük 1,3 milyon varile yaklaşan ihracatı olduğunu gördük. Türkiye'nin de Çin gibi geçici anlaşma süresince İran'dan petrol ithalatını artırdığı görmek beni şaşırtmaz" ifadesini kullandı.

"Türkiye'nin ithalatının günde 140-150 bin varil artması mümkün"

Londra merkezli Facts Global Energy (FGE) Uzmanı Cüneyt Kazokoğlu da son aylarda İran'ın ham petrol üretiminin günlük 2,8 milyon varile kadar çıktığını, temmuzda Asya'ya gönderdiği petrolle günde 1,3 milyon varilden fazla ham petrol ihraç ettiğinin tahmin edildiğini belirtti.

"İran'a yönelik yaptırımlar kısa zamanda kalkmayacak, mevcut durumun bir süre daha devam etmesini bekliyoruz" diyen Kazokoğlu, Türkiye açısından bu şartlar altında değişen birşey olmayacağını öne sürdü.

Kazokoğlu, yaptırımların yumuşatılması halinde Türkiye için doğacak sonuçları şöyle özetledi:

"Dünya piyasasına İran'dan artarak giren ham petrol miktarı fiyatları rahatlatır. Bu da Türkiye'nin cari açığını hafifletir. Basit bir hesapla, Türkiye, 2013'teki gibi günde 365 bin varil ham petrol ithal etse bu yıl, petrolün varilinde 5 dolarlık bir fiyat inişi yaklaşık 670 milyon dolarlık bir tasarruf sağlar. Türkiye'nin İran'dan daha fazla petrol ithal edip etmeyeceği sorusuna gelince, yıl sonuna kadar değişme olmaz. En çok ham petrol işlenen aylar bitti sayılır. Daha uzun vadede ithalatımız artar, ancak ne kadar artacağını kestirmek güç. Türkiye, İran'dan, yaptırımlar başlamadan önce 2012'nin ilk 6 ayında yaklaşık günde 200 bin varil petrol ithal etti. 2014'ün ilk 5 ayındaki rakamsa günde 106 bin varil. Yaptırımların aniden kesilmeyeceğinden hareketle, kısa vadede Türkiye'nin ithalatının günde 140-150 bin varile kadar çıkması mümkün."

Londra'daki Global Resources Corporation ve İstanbul merkezli Bosphorus Energy Club Başkanı Mehmet Öğütçü de İran'ın, yaptırımların kalkmasından ardından 180 gün içinde günlük petrol üretimini 3, 3,5 milyon varile çıkarabileceğini söyledi.

Yaptırımların kalkmasından sonra ortaya çıkacak yeni enerji güç dengesine değinen Öğütçü, "Yaptırımlar, İran'ın yüzünü doğuya dönmesine neden olmuştu. Yaptırımların kalkmasından sonra ortaya çıkacak enerjide yeni güç dengesinin en fazla kaybedeni Çin olacak" dedi.

Öğütçü, yaptırımların kalkmasının Türkiye'ye etkisi üzerine şunları kaydetti:

"Türkiye, İran üzerindeki yaptırımların hafiflemesinin ardından finansal arabulucu, lojistik ve hizmette coğrafi köprü rolüyle kendini doğru konumlandırdı. Ancak Türkiye bu yeni dönemin avantajları ve kazan-kazan fırsatlarına odaklanmazsa, orta ya da uzun vadede İran yeni ekonomik güç olarak ortaya çıkabilir, bölgesel siyasi ve güvenliğe ilişkin konularda Türkiye'den rol çalabilir." - Ankara