Elektrik Piyasasının En Kötü Senaryosu Kapıda

Elektrik santrallerinin kullandığı doğalgaza zam gelince üretici, maliyeti dağıtıcılara yansıttı. Ancak toptan fiyatların fırlamasıyla maliyetini çıkaramayan bazı şirketler sözleşme iptallerine başladı. Sektör temsilcileri uyardı: Zincirleme kriz son aşamada tüketiciyi çarpar.

Toptan elektrik piyasasında, artan maliyetler gerekçesiyle bazı üretici şirketleri ikili anlaşmalarını iptal ediyor. Enerji Ticareti Derneği Başkanvekili Karahan: 2006'dan beri gelişen bir piyasa vardı ve şimdi bu piyasayı bitirebilecek bir senaryo ile karşı karşıyayız.

Son dönemde elektrik ve doğal fiyatlarına yapılan zamlardan dağıtıcılarda etkileniyor. Geçtiğimiz aylarda doğal gaz fiyatlarına konutlarda yüzde 9, sanayide yüzde 14 zam geldi. Elektrik fiyatlarına ise yüzde 15 zam yapıldı. Elektrik arzında tüketiciye ulaşan sistemin belkemiği olarak nitelendirilen ve üreticiler ile tedarikçilerin buluştuğu nokta olan toptan elektrik piyasası, ağırlıklı olarak şirketler arasında yapılan ikili anlaşmalarla işliyor. İleriye yönelik kontratların yer aldığı söz konusu anlaşmalar, şirketlerin pozisyonlarını ve risklerini yönettikleri, piyasaya ve tüketicilere karşı taahhütlerini yerine getirmelerini bir esasa bağladığı sözleşmeler olma özelliği taşıyor. Sektör yetkilileri, bu yıl için 50 milyar kilovatsaati bulan ikili anlaşmanın yapıldığı toptan elektrik piyasasında son dönemde yaşanan bazı kontrat iptallerini ve etkilerini, değerlendirdi.

Enerji Ticareti Derneği (ETD) Başkanvekili Mustafa Karahan, şu anda ikili anlaşmalarını iptal etmeye başlayan veya bunu düşünen birkaç şirket olduğunu, bu yaklaşımın piyasada zincirleme bir etkiye sebep olabileceğini söyledi. İkili anlaşmaları iptal eden şirketler açısından ciddi bir kredibilite sorunu oluşacağına dikkati çeken Karahan, şu değerlendirmeyi yaptı: "Bu iptaller başka şirketlerle devam ederse, ikili anlaşmalar piyasasını tamamen öldürecek. Bundan sonra ikili anlaşma yapılacak olsa bile şirketler 'teminatsız yapamayız' demek zorunda kalacaklar, fakat bu da maliyetleri çok artıran bir durum. O yüzden, 2006'dan beri gelişen bir piyasa vardı ve şimdi bu piyasayı bitirebilecek bir senaryo ile karşı karşıyayız. Geçen yıl ikili anlaşmalarda megavatsaat başı fiyatların 160-180 lira civarında olduğu biliniyor. Şu an piyasada fiyatlar 300 liranın üzerinde. Artık ikili anlaşması olmayan şirketler Enerji Piyasaları İşletme AŞ'den (EPİAŞ) enerji almak zorunda kalacakları ve EPİAŞ'tan alınan elektriğin parası ertesi gün hemen ödenmesi gerektiği için ciddi bir nakit akışı gerekiyor. Bu da yine maliyetlerin artışına sebep olacak bir durum. Öte yandan, bu şirketlerde çalışan yüzlerce insan var ve bunlar için de ciddi bir kariyer kaygısı ortaya çıkması söz konusu."

EN BÜYÜK ZARARI TÜKETİCİ GÖREBİLİR

Elektrik Üreticileri Derneği Başkanı Cem Aşık toptan elektrik ticaretinde sadece ikili anlaşma yoluyla satış fiyatını yönetmenin "risk yönetmek" anlamına gelmediğine dikkati çekerek, söz konusu iptallerin "yanlış kontrat yaptım" demek olduğunu vurguladı. Zincirleme etkisi olacağı öngörülen bu tür davranışların toptan elektrik pazarını tamamen öldüreceği ve gelecek birkaç yıl enerji piyasa katılımcıları arasında güven ortamının kurulamaması sonucu doğuracağını aktaran Aşık, şunları kaydetti: "Ticarethane ve sanayi tüketicilerine tarife dışında serbest elektrik tedarikini yapılamaz hale geleceği düşünülüyor. Yani en büyük zararı tüketici görebilir. Bu nedenle tüm şirketlerin sözleşmelerdeki yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmeleri ve şartlara uymaları büyük önem taşıyor. Şirketlerin bugün uğrayabilecekleri zarar, uzun dönemdeki itibar kayıpları ve 2006'dan beri elde edilen tüm kazanımların kaybedilmesinin yanında çok daha küçük kalacaktır."

ÜRETİM MALİYETLERİ KARŞILANAMIYOR

Deloitte Türkiye Enerji ve Doğal Kaynaklar Endüstrisi Lideri Elif Düşmez Tek ise tüm enerji emtia maliyetlerinde ciddi bir volatilite gözlemlendiğine işaret etti. Özellikle doğalgaz yakıtlı santrallerin üretim maliyetlerinin bir anda öngörülemeyecek şekilde yükseldiğini belirten Tek, şunları söyledi: "Buna karşılık piyasa katılımcılarının kendi aralarında yaptıkları anlaşmalar, bu üretim maliyetlerini karşılayamayacak seviyede kaldı. Bu da söz konusu iptallere neden oldu. Fiyat stabilizasyonu ve öngörülebilirliğinin ciddi anlamda düşmüş olmasından kaynaklanan güven bunalımı işlemlerin daha kısa vadeli devam etmesine sebep oluyor. Fiyat değişkenliğinden kaynaklanan maliyet farklarının kullanıcılara yansıtılması ihtiyacı sebebiyle taraflar değişken enerji maliyetlerine maruz kalıyor olacaktır. Sorunun çözümü, ancak kalıcı fiyat istikrarının sağlanması ve bunun sonucunda güvenin yeniden tesis edilmesine bağlıdır."