Türkiye'de Covid-19 pandemisi ile mücadelede yürütülen aşı kampanyasında, 3. dozun da uygulanması gündemde.

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, iki doz uygulanan Covid aşılarına ek olarak üçüncü dozun gerekli olup olmadığı konusunda değerlendirmelerin sürdüğünü söyledi.

Koca, farklı aşıların çapraz kullanılması ya da çalışmaları devam eden yerli aşının 3. doz olarak kullanımının da seçenekler arasında olduğunu belirtti.

Peki dünyada Covid-19'a karşı üçüncü doz uygulayan ülkeler var mı? Bilim insanlarının bu konudaki görüşü ne?

Üçüncü doz tartışması nasıl ortaya çıktı?

Covid aşıları, genelde iki doz uygulanacak şekilde geliştirildi.

Öte yandan Moderna ve Pfizer başta olmak üzere aşı geliştiren başlıca şirketler, iki doz aşının koruyucu etkisinin zamanla azalacağı kaygısıyla takviye aşı geliştirmek için bir süredir çalışmalar yürütüyor.

Pfizer'in CEO'su ve BioNTech şirketinin ABD'li ortağı Albert Bourla'nın Nisan ayında yaptığı açıklamada ilk aşıdan sonraki altı ila on iki aylık dönemde "üçüncü bir doza ve ardından yıllık yeniden aşılamaya" ihtiyaç olabileceğini vurgulaması, bu tartışmayı derinleştirdi.

Türkiye'de nasıl tartışılıyor?

Üçüncü doz aşı tartışması Türkiye'ye de uzandı.

Koronavirüs aşısını bulan Almanya merkezli BioNTech şirketinin kurucu ortağı ve CEO'su Prof. Dr. Uğur Şahin, geçtiğimiz ay Bilim Kurulu'nun bir toplantısında ikinci dozu takiben altı aydan erken olmamak kaydıyla üçüncü doz aşının yapılabileceğini söyledi.

Hürriyet gazetesinin haberine göre, Sağlık Bakanlığı hatırlatma dozu olarak tanımlanan üçüncü doz aşılar için planlamalar yürütüyor. Haberde Bakanlık'ın hatırlatma dozu için hangi aşıyla yoluna devam edeceğine karar vermek BioNTech, Sinovac veya yerli aşı seçeneklerini değerlendireceği, farklı aşılarla denemeler yapacağı belirtiliyor.

Son olarak Cumartesi günü Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, üçüncü doz aşının gerekliliği konusunda bilimsel çalışmaların devam ettiğini söyledi.

Koca, daha önce Sabah gazetesine yaptığı açıklamada ilk etapta 3. doz aşılamanın gönüllü grupların katıldığı bir hibrid model üzerinden deneneceğini de açıklamıştı.

Öte yandan Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın bu ayın başında bir televizyon programında 3 doz aşı olduğunu açıklaması, tartışmayı başka bir boyuta taşımıştı.

Cumhuriyet gazetesinin haberine göre, İstanbul Tabipler Odası Genel Sekreteri Prof. Dr. Osman Küçükosmanoğlu Türkiye'de çok sayıda insan aşı olmayı beklerken Erdoğan'ın bu açıklamayı yapmasının "yönetici sorumluluğuyla bağdaşan bir durum olmadığını" söyledi.

Türkiye'de uzmanlar üçüncü doz tartışmasına ilişkin farklı görüşler paylaştı.

Bazı Bilim Kurulu üyeleri geçtiğimiz haftalarda 'hatırlatma dozu' olarak da bilinen üçüncü doz aşının gerekli olduğu çağrısında bulunmuştu.

DHA'ya konuşan Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Serap Şimşek Yavuz, hem virüsü geçirenler hem de aşı olanlarda bir süre sonra bağışıklığın azaldığını vurgulamış, "Hem CoronaVac'ta, hem BioNTech'te hatırlatma dozları gerekecek. Belki biri altıncı ayda, diğeri bir yıl sonra olacak, ama gerekecek" ifadelerini kullanmıştı.

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Mehmet Ceyhan ise, "Genel topluma 'Üçüncü doz aşı yaptırın' şeklinde öneride bulunmak için henüz yeterli veri elimizde yok" demişti.

DHA'ya konuşan Prof. Dr. Ceyhan, virüsle çok sık temas eden sağlık personelinin, "iki doz Sinovac aşısı oldukları için üçüncü dozu Pfizer-BioNTech aşısıyla aşılanmaları" yönündeki önerilerini ise Sağlık Bakanlığı'na ilettiklerini söylemişti.

Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 15 Haziran itibariyla 12 milyon 300 binden fazla kişiye 1. doz, 13 milyon 800 binden fazla kişiye 2. doz aşı uygulandı. Aşı programında sıra 40 yaş üzerinde.

Üçüncü doz aşıya sıcak bakan ülkeler hangileri?

İngiltere

Avrupa'da Covid'e karşı üçüncü doz aşı ya da "takviye aşı" uygulanması bir süredir tartışılıyor.

Delta başta olmak üzere bazı Covid varyantlarının yarattığı kaygılar, bu konudaki araştırmaları hızlandırdı.

İngiltere'de hükümetin desteklediği ve Haziran ayında başlayacak bir araştırma için farklı yaş gruplarından 3 bine yakın gönüllüye üçüncü doz aşı uygulanacağı belirtildi.

Southampton Üniversitesi'nden araştırmacılar, Haziran ayından itibaren farklı şehirlerde çalışma çağındakiler ile 75 yaş üzerindeki katılımcılara AstraZeneca, Pfizer ve Moderna dahil 7 farklı aşının üçüncü dozunu uygulayacak. Hem üçüncü dozun bağışıklık sistemlerine olan etkisi hem de olası yan etkiler incelenecek.

Hükümetin 50 yaşın üzerindekilere 3. doz aşı uygulanmasını değerlendirdiği de gündeme geldi ancak yetkililer bunu teyit etmedi.

Resmi verilere göre İngiltere'de 13 Haziran itibariyla bir doz aşı olanların sayısı 41 milyonu aştı, neredeyse 30 milyon kişi de ikinci doz aşısını oldu. Ülkede 21 Haziran için planlanan "normalleşmeye geçiş" sürecinin son aşaması ise, daha bulaşıcı olduğu düşünülen Delta varyantı ile ilgili endişeler sonucu ertelendi.

Fransa ve Almanya

Fransa'da ise, "ciddi şekilde bağışıklık yetmezliği" yaşayan gruplara üçüncü dozun uygulanması yönündeki karar Nisan ayında duyuruldu.

Organ nakli olmuş, diyalize bağlı ya da otoimmün rahatsızlıkları olan bazı gruplara, Pfizer, BioNTech ya da Moderna aşılarının üçüncü dozunun, ikinci dozdan en az 4 hafta sonra uygulanacağı belirtildi.

Fransa, hükümetin Haziran ortası için belirlediği hedefe ulaşarak ilk doz aşıları 10 milyondan fazla kişiye uygulamayı başardı. Ülkede 18 yaşından büyük herkes Covid aşısı olabiliyor. 15 Haziran'dan itibaren 12-18 yaş grubunun aşılanmasına başlanacak.

Almanya'da aşıları inceleme ve onaylamaktan sorumlu Robert Koch Enstitüsü Aşı Komisyonu Başkanı Thomas Mertens, Funke gazetesine yaptığı açıklamada iki doz aşının etkisi azalacağı gerekçesiyle gelecek yıl üçüncü doz ile aşı tazelemenin gerekebileceğini ifade etti.

Almanya'da Sağlık Bakanı Jens Spahn ise, Avrupa Komisyonu'na 2022/2023 döneminde en az 4 şirketten takviye aşı ısmarlanması çağrısında bulunan bir mektup yazdı.

BAE ve Bahreyn

Öte yandan, takviye aşı konusunda en ciddi adım atan ülkelerin başında Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) geldi.

BAE, geçen ay Çin'in geliştirdiği Sinopharm aşısının iki doz uygulandığı kişilere üçüncü doz aşı yapılabilmesinin önünü açtı. Bundan önce de aşıya karşı bağışıklık kazanmamış bazı gruplara üçüncü doz aşı olanağı sunuluyordu.

BAE yetkilileri, aşı grubundaki toplam nüfusun yaklaşık yüzde 85'inin en az bir doz aşı olduğunu açıklamıştı. Çin'in geliştirdiği Sinopharm ile aşı programına başlayıp, BioNTech, AztraZeneca ve ardından Rus Sputnik V aşısını programına ekleyen BAE, ilk altı ayında dünyada Covid'e karşı en hızlı aşı programını yürüten ülke olmakla övünmüştü.

Bahreynli yetkililer de, ülkelerindeki sağlık ekipleri, yaşlılar ve başka sağlık sorunları olan risk grubundaki kişilere üçüncü doz uygulanacağını duyurdu.

Bilim insanları ne diyor?

Covid aşılarında üçüncü dozun gerekli olup olmadığı konusunda bilim insanları ortak bir görüşe varmış değil.

Ancak iki doz aşının bir yıl ya da uzun süre bizi Covid'in çeşitli varyantlarından koruyabileceğine şüpheyle bakıldığı açık.

New York Times gazetesinin haberine göre Pfizer soru işaretlerini gidermek amacıyla bazı deneyler yaparak, iki doz aşı olan gönüllülere aynı aşıdan üçüncü doz uyguladı. Haberde Pfizer'in uluslararası medya sorumlusu Jerica Pitts'in şu sözlerine yer verildi:

"Şu ana dek öğrendiklerimize dayanarak, SARS-CoV-2'in yayılmasında ve Covid'e bağlı hastalıklarda bir azalma görene kadar, aşımıza bir takviye olarak aşının uygulanmasından 12 ay sonra üçüncü bir dozun uygulanmasının, Covid-19'a karşı koruma sağlamak için gerekli olacağı görüşündeyiz."

Moderna ise yürüttüğü klinik deneylerin üçüncü doz konusunda cesaret veren ilk verilerini Mayıs ayında açıkladı, üçüncü doz mRNA aşısının, virüsün bugüne dek keşfedilmiş olan tüm özelliklerine karşı etkili koruma sağladığını belirtti. Üçüncü aşıdan iki hafta sonra deneylere katılan kişilerde Brezilya ve Güney Afrika varyantları ile standart virüse karşı koruma sağlayan antikorların arttığı görüldü.

Öte yandan Avrupa İlaç Ajansı (EMA) Aşı Dairesi Başkanı Marco Cavaleri, geçtiğimiz ay yaptığı açıklamada ülkeleri, üçüncü ya da takviye dozlar konusunda "prematüre" adımlar atmamaları konusunda uyarmıştı.

Cavaleri, "Üçüncü doz uygulamak için en doğru zamanın ne olacağına" ilişkin veriler sunan tıbbi deneyler ya da "gerçek dünyadan kanıtların" beklenmesi gerektiğini söylemişti.

Bilim insanları, üçüncü doz aşı konusunda henüz kapsamlı bir araştırmanın sonuçlarını yayımlamadı.

ABD'de yapılan küçük çaplı bir araştırma ise, üçüncü dozun bağışıklık zaafiyeti taşıyan hastaların virüsten korunmasını sağladığını ortaya koydu.

Tıp dergisi Annals of Internal Medicine 'da yayımlanan ve ABD'deki Johns Hopkins Üniversitesi'nden araştırmacıların yürüttüğü çalışma için, organ nakli geçirmiş hastalar incelendi. İki doz aşıdan sonra antikor geliştiremeyen 24 kişi arasından, üçüncü doz aşı uygulanan 8'inde koruyucu antikor geliştiği gözlemlendi.